Ένα βιβλίο που άλλαξε ριζικά τον τρόπο σκέψης μου. Δεν θα ήθελα να σταθώ τόσο στην υπόθεση, όσο στα μηνύματα που θέλει να περάσει ο συγγραφές. Η άρχουσα τάξη εναντίον απλών ανθρώπων, το προσωπικό συμφέρον ενάντια στο κοινό καλό, το δίκαιο συγκρούεται με το άδικο. Οι πρωταγωνιστές γίνονται ένα με τον Χριστό, με έναν δικό τους Χριστό, ξυπόλητο, φτωχό, περιφρονητικό ενάντια στις επιθυμίες και στους πειρασμούς της σάρκας. Μα όσο προσπαθούν να το πετύχουν, τόσο το χρέος μεγαλώνει, και όσο το χρέος μεγαλώνει τόσο η προσπάθεια που απαιτείται γιγαντώνεται. Δεν τον βάζουν όμως κάτω, ούτε για να σώσουν τη ζωή τους.
Από την άλλη μεριά, στους μεν φτωχούς κατοίκους του χωριού διαφαίνονται τα προτερήματα των ανθρώπων. Η καλοσύνη, η αδιαφορία του θανάτου για την λύτρωση άλλων (Μανολιός), η αγάπη και η μετάνοια (παπά-Φώτης), η αλληλεγγύη (Μιχελής). Στους μεν πλουσιότερους, παρατηρείται η σκοτεινή πλευρά που όλοι κρύβουμε μέσα μας. Η δίψα για εξουσία και η αλαζονεία (παπά-Γρηγόρης), η φιληδονία (γερό-Πατριαρχέας), η τσιγγουνιά (γερό-Λαδάς), η αγριότητα (Παναγιώταρος αν και δεν είναι στους πλούσιους).
Πιο άμεσο το νόημα τις ιστορίας, όσο αναφορά τις σχέσεις μεταξύ Ελλήνων. Χαρακτηριστικά τα λόγια του Αγά περί δημιουργίας του κόσμου από τον Αλλάχ (ο Έλληνας ήθελε να φάει τον κόσμο, οπότε ο Αλλάχ έφτιαξε έναν ακόμα για να τρώγονται μεταξύ τους). Τα γεγονότα του εμφυλίου είναι σύγχρονα της εποχής που γράφτηκε το μυθιστόρημα. Επίσης οι σχέσεις μεταξύ Τούρκων και Ελλήνων παρουσιάζονται στο πρόσωπο του Αγά. Τέλος η σχέση των πλουσίων με τον Μπολσεβικισμό (με την έννοια του αγώνα για το δίκαιο, όχι τόσο σαν ιδεολογία).
Νομίζω πως το να πω ότι ξετρελάθηκα είναι περιττό!
)