Οι συγγραφείς οφείλουν να μιλούν;

[Επίδοξος Συγγραφέας]

Συμφωνώ κι εγώ ότι οι διανοούμενοι του τόπου πρέπει να μιλούν, να εκφράζουν τη γνώμη τους, τις απόψεις τους, τις διαφωνίες τους και να καταθέτουν τις προτάσεις τους. Πιστεύω ότι αρκετοί απ'αυτούς θα ήθελαν, αλλά δεν υπάρχει η απαραίτητη προβολή από τα μέσα (και κυρίως την τηλεόραση).
Ένας απ'αυτούς, ο Μάρκαρης, είχε βγει στη πρωινή εκπομπή της ΝΕΤ πριν περίπου δύο μήνες, με αφορμή της έκδοση του βιβλίου του "Ληξιπρόθεσμα δανεια" και εξέφρασε τις απόψεις του. Δεν έκανε προώθηση στο βιβλίο του (δεν τη χρειάζεται, άλλωστε), δεν είπε πού και πότε θα υπογράψει αυτόγραφα - μίλησε για τις δύσκολες στιγμές της Ελλάδας. Αλλά πόσοι είχαν την ευκαιρία να τον ακούσουν; Και πολύ περισσότερο, πόσα ακόμα κανάλια τον καλούν για να μιλησει (βλέπετε, δεν είναι ασκεί το επάγγελμα του εργατολόγου, οικονομολόγου, δημοσιογράφου, καθηγητή Πανεπιστημίου, για να λάβει μέρος στον περιφερόμενο θίασο των παραθύρων της ελληνικής τηλεόρασης)

 

[Σόφκι]

Θυμηθηκα αυτο....

Όταν διαταγή έβγαλε το καθεστώς να καούνε
σε δημόσιες πλατείες τα βιβλία που
περικλείνουν ιδέες ανατρεπτικές,
κι από παντού κεντρίζανε τα βόδια
να σέρνουν κάρα ολόκληρα
με βιβλία για την πυρά, ένας εξορισμένος
ποιητής, ένας απ’ τους καλύτερους,
διαβάζοντας των βιβλίων τον κατάλογο,
με φρίκη του είδε πως τα δικά του
τα είχανε ξεχάσει. Χίμηξε στο γραφείο του
με τις φτερούγες της οργής, κι έγραψε στους τυράννους ένα
γράμμα:
«Κάψτε με!» έγραφε με πένα ακράτητη, «κάψτε με!
Μ’ αφήσατε έξω! Δε μπορείτε να μου το κάνετε αυτό, εμένα!
Την αλήθεια δεν έγραφα πάντα στα βιβλία μου; Και τώρα
Μου φερνόσαστε σα να’ μια ψεύτης! Σας διατάζω:
Κάψτε με!»
Μπρεχτ

 

[Ωρείθυια Χάμιλτον]

Πολύ ωραίο το παραπάνω ποίημα Σόφκι, πολύ εύστοχο...

 

[Επίδοξος Συγγραφέας]

Πολύ ωραίο το απόσπασμα, Σόφκι.

 

[Σόφκι]

Οταν το διαβασα σκεφτομουν ποσο ασχημα θα ενιωθα και εγω αν ημουν συγγραφεας και δεν ημουν στην λιστα....

 

[Αναστασία Ιουστίνη]

Νομίζω ότι οι πνευματικοί άνθρωποι -και δεν το περιορίζω μόνο στους συγγραφείς- ΟΦΕΙΛΟΥΝ να "κατευθύνουν" ειδικά τους νέους ανθρώπους, ειδικά ΤΩΡΑ. Είμαστε λίγα βήματα πριν από γεγονότα που δε θα τα πιστεύουμε. Πριν τρία χρόνια ήμουν απλά άνεργη. Τώρα δεν είμαι μόνο άνεργη, αλλά και εγώ και τα παιδιά μου χάνουμε μέσα από τα χέρια μας το μέλλον μας, καμία ελπίδα πια για ΤΙΠΟΤΑ. Και ΚΑΝΕΙΣ δεν μιλάει, ΚΑΝΕΙΣ δεν κάνει το παραμικρό. Βγαίνουν σήμερα οι πολιτικοί και θίχτηκαν και προσβλήθηκαν που ο κόσμος αρχίζει σιγά σιγά να ξυπνάει.Μιλάνε για δημοκρατία και για σύνταγμα. Που είναι ρε παιδιά όλα αυτά; Που τα βλέπετε εσείς;

Ή μήπως εγώ τρελάθηκα και τα βλέπω όλα στραβά.

Θα γίνουν πράγματα που δε φανταζόμαστε σε λίγο καιρό. Δεν είμαι κατοστροφολόγος, απλά βλέπω ότι το καζάνι άρχισε να βράζει. Που πότε θα ξεσπάσει;

Μου λείπουν "οι άνθρωποι του πνεύματος" Μόνο οι τέχνες θα εξευγενίσουν, μόνο αυτοί θα κατευθύνουν σωστά. Και είναι άφαντοι ή εμφανίζονται μόνο όταν πρόκειται για τα συμφέροντά τους...

Και,ναι, Σοφκάκι, μπράβο σου...!

 

[Χρυσηίδα]

Πάντως, ειλικρινά παιδιά, δεν ξέρω τι ακριβώς περιμένετε από "τους ανθρώπους του πνεύματος". Μήπως περιμένετε να τους δείτε στο Μέγκα ή τον Αντένα; Και τι να πουν εκεί; Μπορούν να πουν αυτά που θα ήθελαν να πουν;

Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι του πνεύματος έτσι όπως τους περιγράφετε. Αυτοί που προβάλλονται είναι η μία μερίδα. Υπάρχει όμως και η άλλη. Αυτή που δουλεύει με τον τρόπο που ξέρει, με τα γραπτά της, με το μόνο τρόπο που διαθέτει. Μήπως μιλούσε δημόσια ο Σεφέρης ή ο Ρίτσος στη χούντα; Άλλους τρόπους διαμαρτυρίας έβρισκαν, με κυριότερο την έκφραση μέσα από το έργο τους.

 

[Μαρκέλλα]

Θυμήθηκα τα εξής δύο ποιήματα που μου ήρθαν στο μυαλό μόλις είδα το νήμα..Είναι πιό επίκαιρα απ'ότι μπορούμε να φανταστούμε!! Πιστεύω "κολλάνε" και στο θέμα Το 1948 δημοσιεύεται ένα ποιήμα του Εγγονόπουλου
Ποίηση 1948
Τούτη η εποχή
του εμφυλίου σπαραγμού
δεν είναι εποχή
για ποίηση
κι' άλλα παρόμοια :
σαν πάει κάτι
να
γραφή
είναι
ως αν
να γράφονταν
από την άλλη μεριά
αγγελτηρίων
θανάτου

γι' αυτό και
τα ποιήματά μου
είν' τόσο πικραμένα
(και πότε - άλλωστε - δεν είσαν?)
κι' είναι
- προ πάντων -
και
τόσο
λίγα

Μετά απο ένα χρόνο δημοσιεύει και ο Μανόλης Αναγνωστάκης την απάντησή του με τίτλο στον Νίκο Ε..1949
Φίλοι
Που φεύγουν
Που χάνονται μια μέρα
Φωνές
Τη νύχτα
Μακρινές φωνές
Μάνας τρελής στους έρημους δρόμους
Κλάμα παιδιού χωρίς απάντηση
Ερείπια
Σαν τρυπημένες σάπιες σημαίες

Εφιάλτες,
Στα σιδερένια κρεβάτια
Όταν το φως λιγοστεύει
Τα ξημερώματα.
(Μα ποιος με πόνο θα μιλήσει για όλα αυτά?)
Το ποιήμα του Αναγνωστάκη τα λέει όλα κατά τη γνώμη μου!!! ))

 

[Επίδοξος Συγγραφέας]

Σαφώς και μιλούν μέσα απ'το έργο τους, αλλά εκεί δεν έχουν την ευρεία απήχηση που θα μπορούσαν να έχουν εάν μιλούσαν απλά, παραθέτοντας τις απόψεις τους στον κόσμο. Φυσικά, είναι αδύνατο να τους δεις στο Μέγκα ή τον Αντένα, αλλά όπως έχει γίνει η κοινωνία μας πλεόν, η τηλεόραση είναι το πιο μαζικό μέσο και ο ευκολότερος και αμεσότερος τρόπος να πεις αυτό που θες να πεις και να επηρρεάσεις καταστάσεις, οπότε αυτό θα ήταν το ιδεατό.

Πάντως, δεν περιμένω από τους ανθρώπους της διανόησης να σώσουν τηςν Ελλάδα (ή ολόκληρη τη Γη - γιατί και αλλού υπάρχουν σοβαρότατα προβλήματα). Απλώς θέλω να μιλήσουν, να προσπαθήσουν να κάνουν τον κόσμο να σκεφτεί λίγο διαφορετικά και να αφυπνίσουν όσους μπορούν να αφυπνίσουν.

 

[Αναστασία Ιουστίνη]

«…Το χρέος του πνευματικού ανθρώπου γίνεται πιο επιτακτικό σε ώρες κρίσης –κρίσης ιδεών, αρχών, θεσμών, δικαιωμάτων. Τότε, προπάντων, έχει καθήκον ο πνευματικός άνθρωπος να δράσει, να μιλήσει, ν΄ αγωνιστεί για να υπερασπιστεί τα «παλλάδια» τα δικά του και της κοινωνίας, για να φωτίσει τους αφώτιστους, να κινήσει τους νωθρούς, να γαλβανίσει τους ενθουσιώδεις, να ξεσκεπάσει τους κάπηλους, να καταγγείλει τους επιτήδειους. […] Σωπαίνοντας, από αυταρέσκεια, δειλία ή καιροσκοπία, προδίνεται και προδίνει.

Σε τέτοιες ώρες κρίσης δείχνει ο πνευματικός άνθρωπος αν είναι οδηγός ή οδηγούμενος, «όρθιος ή ορθούμενος» -αν στέκεται όρθιος μόνος του ή τον στήνουν όρθιο οι άλλοι. Αλλά πνευματικός άνθρωπος που δέχεται το ρόλο του ουραγού της αγέλης, που παραδέχεται να «περιαχθεί» σε κατάσταση ανδρείκελου, που απαρνιέται το σπουδαιότερο κι ευγενικότερο μέρος της αποστολής του, παύει να είναι πνευματικός ηγέτης. Αυτοδικάζεται σε συνεργό και σε ενεργούμενο των βιαστών ή, το πολύ πολύ, σε αυτοηδονιζόμενο νάρκισσο…»

Μ.Πλωρίτης:Οι πνευματικοί άνθρωποι «όρθιοι ή ορθούμενοι», Εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ, 12-5-82

 

[Αθηνάααα]

Γιατί να φορτώνουμε στους συγγραφείς, και στους καλλιτέχνες εν γένει, αυτή την ευθύνη, και μάλιστα υπό τη μορφή "χρέους"; Πράγματι, κάποιοι απ' αυτούς ενστερνίζονται τον ρόλο του "πνευματικού ταγού" ή "ηγέτη". Προσωπικά, αυτές οι έννοιες δεν με αφορούν καθόλου. Μάλλον τις αποστρέφομαι, γιατί μου θυμίζουν πνευματικά "ποίμνια" και "ποιμένες". Όποιος θέλει, ας αυτοχαρακτηρίζεται έτσι. Αλλά, δεν νομίζω ότι όλοι οι καλλιτέχνες αποδέχονται ή επιδιώκουν τέτοιους ρόλους. Απλά κάνουν τη δουλειά τους (ή το κέφι τους): γράφουν, ζωγραφίζουν, συνθέτουν, παίζουν θέατρο. Γιατί πρέπει να είναι πιο "αφυπνισμένοι" ή πιο "ενεργοί" από εμάς τους υπόλοιπους; Και γιατί να έχουν οποιασδήποτε μορφής "χρέος" έναντι της κοινωνίας; Μας προσφέρουν το έργο τους και αυτό είναι ανεκτίμητο. Εντέλει, μάλλον προτιμώ τους συγγραφείς που δημιουργούν παρά αυτούς που μιλούν. Εκτός αν τα καταφέρνουν και τα δύο το ίδιο καλά.

 

[Αναστασία Ιουστίνη]

Προφανώς δεν έχεις αντιληφθεί για τι "υποχρέωση" μιλάμε. Κανείς δεν "φορτώνει" τίποτα σε κανέναν. Ούτε βάζει το μαχαίρι στο λαιμό. Γιατί κάτι που γίνεται μόνο από ψεύτικη υποχρέωση, από υποχρέωση που δεν πηγάζει δηλαδή από τα σώψυχά του, κι από την ανάγκη του να αντιδράσει, είναι εξίσου αηδιαστικό (ίσως και περισσότερο) από την αδιαφορία.

Ωραίο είναι να κάνεις τη δουλειά σου (ή το κέφι σου!!!!) όταν δίπλα σου κάποιος πεινάει, κρυώνει, πονάει.

Τι όμορφο να μιλάς για αγάπη, ηλιοβασιλέματα, έναστρους ουρανούς όταν γύρω σου έστω και ένας άνθρωπος υποφέρει...Να μιλάς και γι΄ αυτά ναι, όχι όμως ΜΟΝΟ γι΄ αυτά.

Ό, τι κι αν μου πει οποιοσδήποτε το σέβομαι, αλλά είμαι κατηγορηματική:φυσικά και πρέπει οι άνθρωποι της Τέχνης να είναι πιο αφυπνισμένοι και πιο ενεργοί, γιατί αυτό θα δώσει δύναμη και σε μένα, τον απλό άνθρωπο που τους θαυμάζω να πολεμήσω για κάτι καλύτερο. Δεν βλέπω κανένα έργο όμως να κάνει κάτι τέτοιο "ανεκτίμητο" στην εποχή μας.

"Ποιος υποχρέωσε τους Αποστόλους ν΄αφήσουν το σπιτάκι τους, τη σιγουριά τους, και να τριγυρνούν στον κόσμο νηστικοί και ξυπόλητοι; Δε θέλω να προπαγανδίσω αυτού του είδους τον Αποστολισμό. Αλλά τα κίνητρα είναι τα ίδια. Η ανάλωση για την ευτυχία των άλλων. Το παν είναι να φλογιστεί η ψυχή του ανθρώπου για κάτι ευγενικό. Τι μας εξωθεί σ΄ αυτό; Η αδικιά, η απονιά, η στέρηση."

ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΛΟΥΝΤΕΜΗΣ, Κάτω απ΄ τα κάστρα της ελπίδας

 

[Πολυξενη]

Ας μιλήσουν λοιπόν μέσα από το έργο τους που σήμερα μπορεί να φτάσει γρήγορα σε όλους όσο μακριά κι αν βρίσκονται. Δεν είναι απαραίτητο να βγει κανείς στην τηλεόραση, όποιος νιώθει την ανάγκη να πει κάτι το κάνει, αν όχι δε θα τους πετροβολήσουμε.
Όσο για την πατρίδα που έχει καταντήσει λέξη μαιντανός, όπως έγραφε ο Τσιφόρος όταν την ακούς συχνά να ξέρεις πως σε στέλνουν να φας το κεφάλι σου.

 

[Αθηνάααα]

Ωραίο είναι να κάνεις τη δουλειά σου (ή το κέφι σου!!!!) όταν δίπλα σου κάποιος πεινάει, κρυώνει, πονάει.

Μα απέναντι σε αυτά τα προβλήματα ευαισθητοποιείται ο καθένας. Είναι ζήτημα ανθρωπιάς, όχι ανώτερου πνευματικού επιπέδου.

 

[Χρυσηίδα]

Αναστασία Ιουστίνη, λες ότι είναι ωραίο να κάνεις το κέφι σου ή τη δουλειά σου όταν ο άλλος δίπλα σου πεινάει. Λοιπόν, από το να κατηγορείς τους πνευματικούς ανθρώπους, θα σου έλεγα να ψάξεις να βρεις πού μιλάνε και τι λένε. Στα πρόχειρα έριξα μια ματιά στο νετ, και βρήκα δύο δηλώσεις δύο σπουδαίων λογοτεχνών μας περί κρίσης. Μιλάνε, λένε τη γνώμη τους. Αλλά όχι, δεν ξεσηκώνουν το λαό. Είναι μετρημένοι και μάλλον καθυσηχαστικοί.

Δε μου αρέσει να τα βάζουμε όλα στο ίδιο τσουβάλι. Επειδή έτυχε να δεις κάποιους στο φέις να τσακώνονται δε σημαίνει ότι όλοι κάνουν αυτό το πράγμα. Έχω ακούσει τόσες και τόσες φορές συγγραφείς να εκδίδουν βιβλία και να λένε ότι τα έσοδα του βιβλίου θα πάνε σε φιλανθρωπικούς σκοπούς. Αυτό κάθε άλλο παρά έλλειψη ευαισθησίας δηλώνει.

Το πώς αντιδρά ο καθένας σε κάθε είδους κρίση είναι προσωπική του υπόθεση. Προσωπικά προτιμώ τις επεμβάσεις να είναι όσο γίνεται μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας. Γι' αυτό και χαίρομαι που κανείς σχεδόν από τα μεγάλα ονόματα της λογοτεχνίας μας δεν έχει προφίλ στο φέις. Το πού βρίσκονται, τι κάνουν και αν ενδιαφέρονται για τον άλλον που πεινάει δίπλα τους ίσως δεν θα το μάθουμε ποτέ. Αλλά αυτό έχει πολύ λίγη σημασία, τελικά, γιατί οι τρεις - πέντε - δέκα σπουδαίοι συγγραφείς και διανοητές που διαθέτουμε αυτή τη στιγμή είναι πρακτικώς αδύνατο να κάνουν κάτι για να βοηθήσουν μια ολόκληρη ήπειρο που στενάζει. Κι αν υπερβάλλω κάπως μ' αυτό το τελευταίο, το κάνω μόνο και μόνο για να δείξω ότι δεν υποφέρουμε μόνο εμείς.

 

[Ρεγινόρα]

Συμφωνώ ολότελα με τη Χρυσηίδα. Διαβάζω τόσες μέρες αυτό το νήμα και προσπαθώ να βρω ποιά άποψη με εκφράζει καλύτερα. Δεν θέλω ούτε εγώ να δω τους "πνευματικούς ανθρώπους" αυτού του τόπου να αυτοπροβάλλονται για να "αφυπνίσουν" τον λαό. Ο λαός θα αφυπνιστεί από μόνος του (εάν δεν το έχει ήδη κάνει) και θα αναδείξει εκείνος το έργο των πνευματικών ανθρώπων που τον εκφράζουν τη δεδομένη χρονική στιγμή. Αυτός είναι και ο μόνος αποδεκτός τρόπος για μένα να προβληθεί παραπάνω από το κανονικό ένας άνθρωπος του πνεύματος και -ίσως- να αναγκαστεί να μιλήσει δημόσια.
Όσο για όλους τους άλλους που μέσω φέις και twitter αγωνιούν και πασχίζουν να φανούν και να γίνουν είδηση... Κρίμα..

 

[Αναστασία Ιουστίνη]

Χρυσηίδα, δε θέλω να το πάω σε προσωπικό επίπεδο, όμως ίσως έτσι καταλάβεις και συ και οι υπόλοιποι τι εννοώ. Πριν δύο μήνες είμασταν άνεργοι για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα (3 χρόνια εγώ και 1 ο άντρας μου), και μεγαλώνουμε δύο μωρά, σε μία πόλη που η ανεργία καλπάζει (όσο "κλισέ" κι αν ακούγεται σε μερικούς).

Ξέρεις τι μου λες;Έψαξες στο "νετ". Πολλοί άνθρωποι δεν έχουν "νετ". Ούτε τη δυνατότητα να ψάξουν σ΄ αυτό. Ούτε καν χρήματα να αγοράσουν μία εφημερίδα. Δεν ξέρω πόσο εξωπραγματικό μπορεί να σας φαίνεται κάτι τέτοιο, όμως εγώ το βίωσα εν μέρει και φοβάμαι ότι θα το ξαναβιώσω στο μέλλον. Αυτό που με κρατάει στα πόδια μου ετοιμοπολεμη, είναι τα βιβλία και το διάβασμα.

Όποιος καταλάβει, κατάλαβε, και λυπάμαι που μπήκα σε όλη αυτή την διαδικασία.

 

[Χρυσηίδα]

Μα, βρε Αναστασία, δεν διαφωνώ ότι περνάμε όλοι δύσκολα. Άλλοι περισσότερο και άλλοι λιγότερο. Αλλά δεν θα μας σώσει κανένας συγγραφέας, αυτό θέλω να σου πω πολύ απλά.

Δηλαδή, πες μου, πώς θα ήσουν ευχαριστημένη από τους πνευματικούς ανθρώπους; Να έβλεπες δύο τέτοιους να κάνουν τι αύριο το πρωί;

 

[Ρεγινόρα]

Όποιος καταλάβει, κατάλαβε, και λυπάμαι που μπήκα σε όλη αυτή την διαδικασία.

Αναστασία μου, δεν υπάρχει λόγος να αρπάζεσαι, κανείς δεν το πάει σε προσωπικό επίπεδο. Η άποψή σου είναι απολύτως σεβαστή, αλλά υπάρχουν και διαφορετικές γνώμες από τη δική σου.
Οι περισσότεροι περνάμε δύσκολα, πίστεψέ με, αυτόν τον καιρό... (σου μιλάει μία άνεργη φιλόλογος, συνομήλικη σχεδόν με σένα και με ένα μωρό επίσης).

 

[Αναστασία Ιουστίνη]

Το ότι δεν απαντώ δεν είναι δείγμα αδυναμίας, ούτε έλλειψης θέσεων, απλά λυπάμαι διπλά, γιατί δεν περίμενα σε ένα τέτοιο φόρουμ με το να εκφράζει κανείς μια προσωπική πεποίθηση, θα γινόταν αντικείμενο ειρωνείας και επίθεσης.

Όποιος θέλει να με βρει να ανταλλάξουμε μια κουβέντα, ξέρει που θα με βρει. Καλή συνέχεια.