Τίτλος: "Λαβύρινθος - το μεγάλο αίνιγμα"
Πρωτότυπος τίτλος: The Genesis and Geometry of the Labyrinth
Συγγραφέας: Πάτρικ Κόντι (Patrick Conty)
Μετάφραση: Στέλιος Μεταξάς
Εκδόσεις: Αρχέτυπο
Έτος: 2004
Σελίδες: 366
ISBN: 960-421-060-2
Υπάρχουν μερικές μικρές στιγμές προσωπικής «φώτισης», στιγμές που διαπιστώνει κανείς ότι απλά ερωτήματα που τίθενται με τη μορφή διλημμάτων μπορούν να απαντηθούν χωρίς πολλή σκέψη, αρκεί να μπούνε στην άκρη προσωπικές εμμονές και ψυχαναγκασμοί. Για παράδειγμα, στο ερώτημα «ποιο βιβλίο απ’ όσα έχετε διαβάσει θα παίρνατε μαζί σας αν ναυαγούσατε σ’ ένα ερημονήσι», νιώθω ότι μπορώ πλέον να δώσω την απάντηση. Δεν είναι κάποιο έργο του Πίντσον, όπως το «Ενάντια στη μέρα» ή το «Ουράνιο τόξο της βαρύτητας». Η τελευταία πρόταση μπορεί για τα δικά μου μέτρα να παραμένει σοκαριστική ακόμα και μετά τη διατύπωσή της - καθώς το περιεχόμενό της αντιτίθεται στις προσωπικές μου αναγνωστικές εμμονές - παρόλα αυτά είναι πέρα για πέρα τίμια και αληθινή. Μια καλή μυθοπλασία, συνοδευόμενη από εξαιρετικό συγγραφικό ύφος και εξωπραγματικό ώρες ώρες χειρισμό της γλώσσας - όπως συμβαίνει στα παραπάνω έργα - είναι σπουδαίο κίνητρο για να τα επιλέξεις για συντροφιά μόνος στην άκρη του Κόσμου, υπάρχει όμως και η παράμετρος "τώρα που ναυάγησα, ας αναζητήσω επιτέλους απερίσπαστος το νόημα του Σύμπαντος".
Το έργο του Πάτρικ Κόντι "Λαβύρινθος - το μεγάλο αίνιγμα" το οποίο επιχειρώ όχι να παρουσιάσω, γιατί αυτό δε γίνεται, αλλά να γράψω γι αυτό ένα ενημερωτικό σημείωμα, δεν είναι "μία ακόμα μία μελέτη" του αρχετυπικού συμβόλου του λαβύρινθου. Πολύ περισσότερο, δεν πρόκειται για μια απλή παράθεση του πλήθους των ερμηνειών που έχουν κατά καιρούς δοθεί. Εξάλλου, μια περιήγηση στο διαδίκτυο μπορεί να δώσει πλήθος πληροφοριών και αναφορών σχετικά με το ζήτημα. Μόνο που κάτι τέτοιο θα έμοιαζε με την προσπάθεια κάποιου να κατανοήσει την αρχιτεκτονική δομή ενός προς κατασκευή γοτθικού ναού περιεργαζόμενος απλά τα σκόρπια οικοδομικά υλικά που πρόκειται να τον συνθέσουν, ή να ετυμολογεί σκόρπιες και μία προς μία τις λέξεις της Ιλιάδας στην προσπάθειά του ν’ αντιληφθεί το περιεχόμενο του έπους.
Η δήλωση προθέσεων του Πάτρικ Κόντι στην εισαγωγή του έργου είναι ξεκάθαρη: «…είναι αλήθεια πως σήμερα διαθέτουμε έναν εντυπωσιακό όγκο γνώσης γύρω από τον λαβύρινθο, γεγονός που οδηγεί πολλούς στη σκέψη και στο συμπέρασμα πως το ζήτημα του λαβύρινθου είναι ένα κεφάλαιο της πολιτισμικής μας ιστορίας που έχει κλείσει […] η κατανόηση και η αντίληψη δεν είναι ισοδύναμα της γνώσης. Θα πρέπει οπωσδήποτε να υπάρχει ένας τρόπος να συνυφάνουμε όλα αυτά τα ερμηνευτικά νήματα σε έναν ενιαίο και συνεκτικό ιστό».
Τριάντα χρόνια προσωπικής έρευνας του Π. Κόντι κατέληξαν σ’ ένα συγγραφικό κύημα που ενοποιεί ένα πλήθος από ετερόκλητα πεδία της ανθρώπινης γνώσης: τις διαφοροποιημένες μορφές της πρωτόγονης τέχνης, την απίστευτα μεγάλη ποικιλία των μύθων, τον μαθηματικό κλάδο της Τοπολογίας, την Κβαντική Φυσική, την Κοσμολογία, τη Γλωσσολογία, τις Καλές Τέχνες, την Ανθρωπολογία. Ο λαβύρινθος – σύμφωνα με την οπτική του Κόντι – είναι ένα κλασικό και καθολικό μοντέλο, ένα θεμελιακό σύμβολο που λειτουργεί σαν χάρτης για το ταξίδι στα μυστικά του Σύμπαντος, ένα κλειδί για την κατανόηση της ενότητας των φαινομένων που συνθέτουν την ανθρώπινη εμπειρία. Και δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι η δομή του έργου δημιουργεί στον αναγνώστη την εντύπωση ενός ταξιδιού με αμφίβολη κατάληξη, μια διαρκής και συστρεφόμενη πορεία μέσα από πλήθος παραθέσεων που προκαλούν μεν ίλιγγο, αλλά αποζημιώνουν με την αίσθηση που σταδιακά παγιώνεται, ότι κάπου στο βάθος υπάρχει ένα Κέντρο, ένα Μηδενικό Σημείο στο οποίο συγκλίνουν προοδευτικά οι φαινομενικά άσχετες μεταξύ τους αναφορές από διάφορα γνωστικά πεδία.
Για τον Κόντι, ο λαβύρινθος υπερβαίνει τον δαίδαλο. Δεν πρόκειται για το ίδιο πράγμα. Ο δαίδαλος «αναπαριστά τον κόσμο έτσι όπως τον αντιλαμβανόμαστε ή τον προβάλλουμε, όπως έχει δημιουργηθεί από τη συγκεκριμένη δομή του ίδιου του μυαλού μας», ενώ ο λαβύρινθος είναι το μονοπάτι που λύνει το πρόβλημα του δαίδαλου, «όπως ο Λόγος, που ενώνει το Ορατό με το Αόρατο, τον κόσμο της ύλης με αυτόν του πνεύματος, προσφέροντας μια εναλλακτική λύση στην αμετροεπή ορθολογική σκέψη που διαρκώς αναλύει, τέμνει και διαχωρίζει».
Αυτή ακριβώς η κατευθυντήρια γραμμή στο σκεπτικό του συγγραφέα, η άρνησή του δηλαδή να υποτάξει απόλυτα τη σκέψη του στον μπαμπούλα της ορθολογικής ανάλυσης, είναι το χαρακτηριστικό που του επιτρέπει να υπερβεί τα στεγανά που θα τον περιόριζαν μέσα σ’ ένα «τσιμενταρισμένο» πλαίσιο. Ο Κόντι φαίνεται να γνωρίζει πολύ καλά ότι εγχειρήματα αυτού του τύπου απαιτούν εκείνο το είδος υπέρβασης που τρομάζει τους απλούς μελετητές: εμπιστοσύνη στην έμπνευση και το υπερ-λογικό, ένα βήμα παραπέρα από τις τετριμμένες τεχνικές προσέγγισης. Άλλωστε, το να βρεις το κέντρο σ’ ένα λαβύρινθο απαιτεί – αν μη τι άλλο - την επιστράτευση «έξυπνων τεχνικών».
Η διάρθρωση του έργου σε ενότητες, μοιάζει - όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω – με το βασανιστικό ταξίδι στο εσωτερικό ενός δαίδαλου. Αρχικά, τίθεται το πρόβλημα, το αίνιγμα. Ο Κόντι επιλέγει για αφετηρία μια προσωπική του εμπειρία σε μια απομακρυσμένη ακτή του νησιού Gotland στη Σουηδία, εκεί όπου κατά τα γραφόμενά του βίωσε έναν ιδιότυπο «αποπροσανατολισμό» καθώς ακολουθούσε το μονοπάτι ενός υποτυπώδους λαβύρινθου καμωμένου από πέτρες στην αμμουδιά. Καθώς βάδιζε, η διάταξη των λίθων, παρότι απλούστατη στην αρχιτεκτονική της, του δημιούργησε την αίσθηση της ενότητας των όσων τον περιέβαλλαν: του κύματος, των βράχων, των σύννεφων, της απέναντι πλαγιάς. Τέσσερα τοπία που «επικοινωνούσαν και συγχωνεύονταν το ένα μέσα στο άλλο έτσι που το στενό μονοπάτι που έβγαζε σ’ ένα ξωκλήσι έμοιαζε να αναδύεται μέσα από μια αργή δίνη, σα να σημείωνε με την ανοδική του πορεία την παρουσία μιας άγνωστης νοσταλγίας, ενός άγνωστου πόθου».
Ό, τι ακολουθεί είναι η συναρπαστική περιήγησή μας στο εσωτερικό του δαίδαλου, σε αναζήτηση του σωστού δρόμου, του μονοπατιού δηλαδή που ορίζει ο λαβύρινθος. Ένα μονοπάτι που δεν είναι τίποτε άλλο από έναν τοπολογικό μετασχηματισμό που εφαρμόζεται σ’ ένα άλλο διάγραμμα, περίπλοκο, τον δαίδαλο δηλαδή, ο οποίος αναπαριστά συγχρόνως όλα τα ενωμένα και χωρισμένα πράγματα ή μια διαδικασία δόμησης του Κόσμου ανάλογη μ’ αυτή του δεσίματος ενός κόμπου. Καθόλου τυχαίο που η δομή του Σύμπαντος αναπαριστάται στους Ορφικούς Μύθους με μια συγκέντρωση κόμπων, όπως - παραδόξως ( ; ) – προβλέπει και η Θεωρία των Υπερχορδών που φιλοδοξεί να ενοποιήσει τη Σχετικότητα και την Κβαντική Φυσική. Κατά τον Yannic Mellier «το Σύμπαν είναι σαν ένα δίχτυ…στην ουσία η ορατή ύλη συμπυκνώνεται στους κόμπους αυτής της συρραφής, ενώ η σκοτεινή ύλη συγκεντρώνεται στις επιμήκεις ίνες (χορδές) που αυτοί οι κόμποι συνδέουν».
Τα μεγάλα εγχειρήματα, όπως αυτό του Κόντι, απαιτούν κάτι περισσότερο από απλή ορθολογική ανάλυση. Σε πείσμα της σύγχρονης Επιστήμης ότι μια πλήρης και ολοκληρωμένη αντίληψη της ανθρώπινης κατάστασης είναι μάταιη αν όχι απατηλή, προσεγγίσεις όπως αυτή που γίνονται στο συγκεκριμένο έργο σπάνε τα στεγανά μεταξύ φαινομενικά άσχετων μεταξύ τους πεδίων, προσφέροντάς μας τη δυνατότητα να κάνουμε ένα βήμα προς την κατεύθυνση μιας αρμονικής σύνθεσης, στα πλαίσια μιας διαλεκτικής που τελικά θα διασαφηνίσει ορισμένες ιδέες και όχι απλά θα αποτελέσει μια κλασική διατριβή πάνω σ’ αυτές. Ένα μονοπάτι που οδηγεί στην Ενότητα των Πάντων δηλαδή.