Τελείωσα χθες τον
Πύργο, από την έκδοση των Γραμμάτων (στην περιοβόητη λευκή σειρά).
Έχοντας ολοκληρώσει με τον Πύργο την ανάγνωση των βασικών καφκικών έργων, ας παραθέσω μερικά πράγματα που με ενοχλούνε.
1) Με ενοχλεί ότι δεν είναι ολοκληρωμένα. Και επειδή δεν είναι ολοκληρωμένα, με ενοχλεί που δεν μπορώ να φανταστώ που στην ευχή θα έφτανε ο Κάφκα και ποια "καθαρτική" λύση θα έδινε στα έργα του, αν ποτέ ολοκληρώνονταν. Διαβάζοντας χθες κάποιες πληροφορίες για τον Πύργο και το πλαίσιο, εντός του οποίου γράφτηκε, μου δόθηκε η γενική εντύπωση πως τα παράτησε επειδή ίσως βρέθηκε σε αδιέξοδο, ίσως δεν μπορούσε να δώσει μια λύση σε όλο αυτό το οικοδόμημα που έχτισε. Προφανώς αυτή η άποψη δεν είναι ορθή. Απλά, δεν μπορώ να φανταστώ τι θα γινόταν ο Κ. μετά από τόση ταλαιπωρία, ποια λύση θα ερχόταν, πώς θα την προσλάμβανα ως αναγνώστης.
2) Με ενοχλεί ότι, ενώ οι χαρακτήρες του Κάφκα -γενικώς- πολύ άνετα θα έμπαιναν σχεδόν σε οποιοδήποτε ντοστογιεφσκικό έργο, παραμένουν απόλυτα και εκνευριστικά μονοδιάστατοι. Μπορώ με μεγάλη ευκολία να δω τον Κ., την Φρίντα, την Αμαλία και τον Βαρνάβα του Πύργου ή τον Γιόζεφ Κ. της Δίκης σε ντοστογιεφσκικό πλαίσιο, με την αντίστοιχη συναισθηματική ποικιλλία. Τελειώνοντας όμως το βιβλίο, διαπιστώνω ότι δεν ξέρω τίποτε για κανέναν τους, Είναι τόσο βαρειά και βαθειά καταπλακωμένοι από έναν κυκεώνα μηχανισμών και πρωτοκόλλων και γραφειοκρατείας, ώστε καταντούν τελικά μονοδιάστατοι και συνειδητοποιώ πως το μόνο που μαθαίνω είναι οι αντιδράσεις και η προσαρμοστικότητά τους σε αυτές τις Πυργικές αγκυλώσεις, παρά ο εσωτερικός τους κόσμος, το παρελθόν ή οτιδήποτε άλλο προσωπικό.
3) Συνέπεια των παραπάνω, με ενοχλεί που δεν μπορώ να πω (με εξαίρεση την Αμερική, άντε και τη Μεταμόρφωση) ότι ο Πύργος δεν μου άρεσε, επειδή έχω την εντύπωση πως απλά δεν υπάρχει κάτι να σου αρέσει ή να μην σου αρέσει. Δεν υπάρχει κάποιος χαρακτήρας να ταυτιστείς, κάποιο τοπίο να θαυμάσεις, ένα περιστατικό απ'τη ζωή των ηρώων για να χαρείς ή να λυπηθείς. Το μόνο που έκανα, σε κάποιο βαθμό συνειδητότητας, είναι να αφήνω να με απορροφά αυτή η ρουφήχτρα του Πύργου και η απίθανη, δαιδαλώδης και μνημειώδης πολυπλοκότητα του σκεπτικού και των κινήτρων των χαρακτήρων. Έπιασα, δηλαδή, τον εαυτό μου αρκετές φορές να ψέγω τον Κ. για την εμμονή του να συναντήσει τον Κλάμ, που ήταν ένας όχι και τόσο σημαντικός υπάλληλος. Αλλά ο τρόπος που ο Κάφκα τεκμηριώνει το πόσο ουσιαστικό θα είναι για τον Κ. η συνάντηση με τον Κλάμ απλά με άφηνε σύξυλο, χωρίς να μπορώ να προβάλλω αντιστάσεις ή αντεπιχειρήματα. Και τελικά διαπιστώνω πως το μόνο που μπορώ να πω για τον Πύργο δεν αφορά θετική ή αρνητική γνώμη, απλά απέραντο θαυμασμό για τον τρόπο με τον οποίο ο Κάφκα στοιβάζει πάνω στους ώμους των χαρακτήρων του όγκους καταθλιπτικών και συντριπτικών στρώσεων κοινωνικών
comme il faut, στα πρότυπα δεν ξέρω ποιας αυταρχικής και απρόσωπης ανώτερης εξουσίας/φεουδαρχίας.
Κατ΄αυτόν τον τρόπο, θα μου πείτε, ξεγυμνώνει την χαζομάρα και τη δουλική προσκόλληση στα ανώτερα κλιμάκια της εξουσίας με στόχο την ευόδωση ιδιοτελών επιδιώξεων: ο Κ. δεν αδικήθηκε και προσπαθεί να βρει το δίκιο του, τα κίνητρά του είναι εγωιστικά κυρίως και αποσκοπούν στην αποκατάστασή του στον μικρόκοσμο του χωριού, ένας στόχος που του επιτρέπει να χρησιμοποιήσει παντοιοτρόπως ανθρώπους. Σύμφωνοι! Αλλά και πάλι, αδυνατώ να εκφέρω γνώμη για την ηδονή (με την επικούρεια έννοια) της ανάγνωσης. Το μόνο που χάρηκα είναι ότι κυριολεκτικά με ρούφηξε ο Πύργος.
4) Τελος, αν και η μετάφραση δεν μοιάζει καθόλου κακή -συνυπολογίζοντας την έκταση και την περιπλοκότητα των συλλογισμών των χαρακτήρων- επιτρέπει πάντως να υποθέσει κανείς ότι έχει ρωγμές. Αυτό είναι ενοχλητικό επειδή με έβαλε ήδη στη διαδικασία να αναζητώ άλλες μεταφράσεις, ώστε να ξανα-ρουφηχτώ από τον Πύργο (και τη Δίκη) για να κάνω μια σύγκριση, που δεν αποσκοπεί στην εξαγωγή θετικής ή αρνητικής άποψης για το έργο του Κάφκα, αλλά στη διαπίστωση του πόσο βαθειά και καταθλιπτικά σε τραβάει μέσα του το κείμενο.
Προφανώς είναι must αναγνώσμα για κάθε βιβλιόφιλο που σέβεται τον εαυτό του.
Τις προηγούμενες ημέρες τελείωσα και τον
μυστηριώδη κύριο Κουϊν της Κρίστι.
Και εδώ ενοχλούμαι με το πόσο ξεπερασμένος είναι ο κόσμος που περιγράφει η Αγκάθα, με τους βαρόνους και τους λόρδους, πόσο ριζοσπαστικά διαχωρίζει (χωρίς αιδώ!) τους εκλεκτούς από τους πληβείους. Ενοχλούμαι επίσης επειδή υπήρχε ένας μεταφυσικός (ή και παραφυσικός) αέρας στις ιστορίες που συναποτελούν αυτό το βιβλίο, ο οποίος τις έκανε τόσο εύκολα προσπελάσιμες, που καταλάβαινα τι πρόκειται να γίνει 3-4 σελίδες πριν το τέλος της κάθε ιστορίας (σε 1-2 περιπτώσεις ακόμα κι από την αρχή της ιστορίας. Και φυσικά, πόσο ταλέντο είχε αυτή η γυναίκα να επινοεί ιστορίες που ξέρεις ότι δεν σου αρέσουν, αλλά δεν μπορείς και να τις αφήσεις...