Τις προηγούμενες μέρες τελείωσα την
δολοφονημένη εξαδέλφη του Λε Φανού. ΟΚ, διηγηματάκι μυστηρίου παλιάς σχολής (old school), σχετικά συμπαθητικό και σχετικά ευχάριστο.
Σήμερα, τελείωσα τα
ημερολόγια των άστρων, του Λεμ.
Δύσκολο βιβλίο. Πολύ δύσκολο. Όχι επειδή έχει τίποτε ορολογία κλπ, ούτε λόγω των 438 σελίδων του (με μια
εξαιρετική, πραγματικά, μετάφραση), αλλά λόγω ύφους.
Καταρχάς, πρόκειται για τα ημερολόγια των διαστρικών ταξιδιών του επιστήμονα Ίον Τίχι, στα οποία περιγράφονται οι περιπέτειες και οι εμπειρίες του στο σύμπαν. Μια μίξη Ντάγκλας Άνταμς, Ιούλιου Βέρν και Ασίμοφ. Δηλαδή, εξωφρενικές περιγραφές εξωφρενικών κόσμων, με εξωφρενικά, παράξενα και παράδοξα όντα (π.χ. ένα δάσος με ζωντανά έπιπλα που συμπεριφέρονται σαν αγέλη, δίποδοι ανθρωπίδες που αλλάζουν το σώμα τους κατά βούληση, προσθέτοντας και αφαιρώντας μέλη, ως αντίδραση στην κακεντρέχεια της Μητέρας Φύσης, διαστημικές πατάτες που επιτίθενται σε πυραύλους κλπ), πολλά ρομπότ και πύραυλοι με όλες τις ανέσεις μιας βικτωριανής έπαυλης. Όλο αυτό το μίγμα δίνεται με αρκετή δόση καυστικού χιούμορ, ειρωνίας, άπειρων λογοπαίγνιων, παρωδίας και διακωμώδησης θεωριών και παραδόσεων.
Και εκεί αρχίζει το "πρόβλημα". Πίσω απ'αυτό το τσίρκο, ο Λεμ κρύβει φιλοσοφικές ιδέες και μια οξεία κριτική προς την ανθρωπότητα, τη θρησκεία, την επιστήμη, τα κοινωνικά και πολιτικά συστήματα. Για παράδειγμα, στο όγδοο ταξίδι, ο ήρωάς μας, ο Ίον Τίχι, καλείται να υποστηρίξει την υποψηφιότητα της Ανθρωπότητας στο συμβούλιο των Ηνωμένων Πλανητών, όπου θα την εκπροσωπήσει με ομιλία του ένας εκπρόσωπος των Κατσαριδιανών. Εκεί, ο ήρωάς μας ακούει έκπληκτος ομιλίες εκπροσώπων άλλων Κόσμων που κατακεραυνώνουν τον homo sapiens, χρησιμοποιώντας δεκάδες -κυριολεκτικά- λογοπαίγνια και απαριθμώντας τα "ανδραγαθήματα" του ανθρώπινου πολιτισμού: δολοφονίες, πόλεμοι, σφαγές κλπ.
Ή στο δέκατο τρίτο ταξίδι, όπου επισκέπτεται έναν πλανήτη όπου έχει απαλείψει την προσωπικότητα, την προσωπική ταυτότητα του ατόμου, για χάρη της συλλογικότητας. Η βαθειά σε φιλοσοφικά νοήματα συζήτηση του ήρωα με έναν δικηγόρο καταλήγει σε καταπληκτικές διατυπώσεις για τον θάνατο: "
ο θάνατος είναι ξεπερασμένος. Δεν μπορεί να υπάρχει θάνατος αν δεν υπάρχουν άτομα. "
Ή στο εικοστό πρώτο ταξίδι (το μεγαλύτερο σε έκταση), όπου γίνεται μια εκτενέστατη και άριστα τεκμηριωμένη θεολογική συζήτηση: "
η βεβαιότητα για την ύπαρξη του Θεού δεν αποτελεί απόλυτο μυστήριο, δεδομένου ότι μπορεί κανείς να Τον εντοπίσει και να Τον περιορίσει τουλάχιστον ως προς τούτο: ότι υπάρχει. Η εγγύηση για την ύπαρξή Του είναι κάτι σαν όαση, ένας τόπος αναψυχής, μια βαθιά πολυθρόνα όπου ξεκουράζεται το πνεύμα. Τόμοι ολόκληροι θρησκευτικής ιστορίας είναι αφιερωμένοι στη συνεχή, προαιώνια, απέλπιδα, καθολική προσπάθεια του μυαλού, που φτάνει στα όρια της παράνοιας, να συγκεντρώσει επιχειρήματα και αποδείξεις για την ύπαρξή Του. Και όταν τα επιχειρήματα και οι αποδείξεις καταρρέουν, αναπόφευκτα παίρνουμε τα κομματάκια και τα ξανακολλάμε, και πάλι από την αρχή".
Θέλει κόπο να διαβάσει κανείς τα Ημερολόγια. Κόπο για να ξεχωρίσει τη λάμψη δυνατών και γενναίων ιδεών μέσα από τη βαβούρα των παράλογων και παράδοξων κοσμικών χαρακτήρων που παρελαύνουν. Και νομίζω ότι όχι μόνο δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τα άλλα μεγάλα έργα του Λεμ, αλλά φαίνεται ότι παρουσιάζει μέσα από το αλλοπρόσαλο κοσμικό καλειδοσκόπιο όλες του τις σκέψεις και την κριτική για τον άνθρωπο και τα κατορθώματά του.
Έξοχο.