Τελικά, τί γιατρό χρειάζομαι;!

[Ρεγινόρα]

Πριν λίγες μέρες τραυμάτισα το πόδι μου στο γυμναστήριο. Επειδή με ενοχλούσε αρκετά, αποφασίζω να πάω να μου το δει ένας... ειδικός γιατρός. Επισκέπτομαι λοιπόν σε ιδιωτικό ιατρείο έναν ορθοπεδικό, για να μου δώσει παραπεμπτικά για ακτινογραφίες κτλ, και να μου πει την γνώμη του. Μπαίνοντας στο κτίριο, διαβάζω την ταμπέλα στην είσοδο: "Νικόλαος Τάδε, Ορθοπεδικός Χειρούργος, Ειδικευθείς εν Αγγλία...". Πολύ ωραία. Εδώ είμαστε.

Φτάνοντας στην πόρτα του, μου χτυπάει στο μάτι μια δεύτερη ταμπέλα: "Νικόλαος Τάδε, Ορθοπαιδικός Χειρούργος, Ειδικευθείς εν Αγγλία...". Ώπα. Στάκα. Σε άλλη ειδικότητα ήρθα τώρα; Κάθομαι και ετυμολογώ τις λέξεις σιωπηρά την ώρα της αναμονής. Ορθοπεδικός= ορθός+ pes,pedis (το λατινικό του ποδιού). Μας κάνει. Ορθοπαιδικός=ορθός+ παιδ(ί)... Χμ... Μάλλον όχι.

Έρχομαι σπίτι και αρχίζω το ψάξιμο στα λεξικά. Τεγόπουλος-Φυτράκης: ορθοπεδικός= ορθός+πέδον (=έδαφος). Τί γίνεται ρε παιδιά; Από το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του κυρίου Μπαμπινιώτη:

Τον όρο ορθοπαιδική έπλασε το 1741 ο Γάλλος γιατρός Nicola Andry (1658 – 1742) καθηγητής στο Πανεπιστήμιο των Παρισίων, στο έργο του «Traite d’orthope'die ou l’art de pre venir et corriger dans les enfants les difformites du corps» («Πραγματεία περί ορθοπαιδείας ή προλήψεως και θεραπείας των σωματικών δυσπλασιών στα παιδιά»). Ας σημειωθεί ότι το γαλλ. e' αποδίδει το ελληνικό αι:pe'dogogie = παιδαγωγική, pe'diatrique = παιδιατρική, pe'derastie = παιδεραστία κ.α. Το 1771 πλάστηκαν και οι όροι orthope'dique (ορθοπαιδικός) και orthope'diste (ορθοπαιδικός γιατρός). Όπως είναι φανερό, ο όρος πλάστηκε από τον Andry, για να δηλώσει τη διόρθωση σωματικών δυσπλασιών του παιδιού: orthope'die (ορθο + παιδ + ια. Όλο το έργο, άλλωστε, του Andry περιείχε γενικές οδηγίες και γνώσεις για «τροφούς» και «παιδαγωγούς». Και κατ’ επέκτασιν ο όρος χρησιμοποιήθηκε εν συνεχεία και για ενηλίκους. Η ετυμολογία αυτή είναι ευρύτερα αποδεκτή γι’ αυτό και στην Αγγλική ο όρος orthopaedics(από το orthopedie) τείνει να επικρατήσει.Πώς, όμως, προήλθε ο όρος ορθοπεδική με –ε-; Ο όρος αυτός οφείλεται σε παρετυμολογική σύνδεση της λέξης είτε με το pes, pedis «πόδι» της Λατινικής είτε με το ελλην. πέδη (χειρο-πέδη, τροχο-πέδη), οπότε ορθοπεδική είναι το «να ορθώνεις (τα οστά) με πέδες» (με δεσμά / επίδεση / επιδέσμους κ.τ.ο.) Άρα ετυμολογικά (σύμφωνα με την προέλευση της λέξης) ορθή γραφή είναι το ορθοπαιδική, όσο και αν η ορθοπαιδική δεν είναι μόνο για παιδιά. Σε αυτήν προσκρούει η γραφή που εσφαλμένα επικράτησε, το ορθοπεδική. Ορθότερος και από τους δύο όρους θα ήταν τοπαιδορθωτική ή έστω, το πεδορθωτική. Όπως και ο σωστός όρος, θα ήταν οδοντορθωτική και όχιορθοδοντική! Ως προς τον όρο λογοπεδική, που άρχισε να χρησιμοποιείται τελευταία, αντί του λογοθεραπεία, πρόκειται περί τερατογενέσεως, αφού σημαίνει «χρησιμοποιώ πέδες («δεσμά») για να θεραπεύσω τον λόγο»!


Εντωμεταξύ, ψάχνοντας στον ιστό, βλέπω να έχει ξεσπάσει ετυμολογικός πόλεμος μεταξύ των συγκεκριμένων γιατρών, κοντεύει να χυθεί αίμα! Γλωσσική διαμάχη για το ποιά ορθογραφία είναι η σωστή. Το πόδι μου πάντως, είναι καλύτερα.

 

[Χρυσηίδα]

Εγώ θέλω έναν αντιγκρινιαρολόγο, όχι για μένα, αλλά για να στέλνω κόσμο.

Όπου πάω γκρίνια, γκρίνια, γκρίνια... Έλεος πια.

 

[Νηρηιδα]

Φαντάζομαι επόμενη σκηνή στο ιατρείο.
"Που ακριβώς πονάτε;" ρωταει ευγενικά την ασθενή.
"Στο κεφάλι" του απαντά εκείνη ενώ μαλάζει απαλά το χτυπημένο της πόδι.
Προς στιγμήν ο γιατρός τα χάνει. Κοιτάζει το πόδι της κι έπειτα πάλι το πρόσωπό της.
"Υπέθεσα πως ήρθατε για το πόδι σας, άλλωστε εγώ ορθοπεδικός είμαι" της εξηγεί αμήχανα.
"Το ξέρω γιατρέ, για το πόδι ξεκίνησα αλλά μέχρι να μπω με έπιασε πονοκέφαλος από τις ταμπέλες σας" του απαντάει εκείνη σχεδόν αφηρημένα μιας κι ακόμη σκέφτεται το ζήτημα της ορθογραφίας.
Ο γιατρός, ακόμη πιο μπερδεμένος, της δίνει ένα πονστάν και την ξεπροβοδίζει. Την κοιτάζει μέχρι που μπαίνει στο ασανσέρ κι έπειτα γυρίζει προς την ταμπέλα του ιατρείου του με το πρόσωπό του κωμικά συνοφρυωμένο από την απορία.


Αφού το πόδι είναι καλύτερα, περαστικά κι αγύριστα!

 

[Γλωσσολάγνος]

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η λέξη ορθοπαιδικός πλάστηκε από το ορθός και το παις (παιδός). Πρόκειται για γαλλική λέξη του 18ου αιώνα, πλασμένη από δύο ελληνογενή στοιχεία, η οποία υιοθετήθηκε αβίαστα και στα Ελληνικά, παρά τη λανθασμένη μέθοδο σύνθεσής της. Το ποιά ορθογραφία όμως θα προτιμήσουμε σήμερα εξαρτάται από το κριτήριο που θα υιοθετήσουμε: ετυμολογία ή χρήση/συνήθεια; Η γραφή με αι είναι η ετυμολογική, ενώ αυτή με ε η βασιζόμενη στη χρήση, εφόσον, για πολλές δεκαετίες, έτσι την έγραφαν σχεδόν όλοι στην Ελλάδα, επηρεασμένοι από την όψη της ξένης λέξης. Καμία επιλογή δεν είναι λανθασμένη, αρκεί να μπορούμε να την υπερασπιστούμε.

Και η μακρόχρονη χρήση λοιπόν νομιμοποιεί μία μη ετυμολογική ορθογραφία. Δεν χρειάζεται να σκαρφιζόμαστε υποτιθέμενες συνδέσεις με το πέδον ή με το λατινικό pes (pedis). Ούτε να λέμε το (πολύ κουραστικό πλέον) «μα δεν είναι μόνο για παιδιά η ορθοπ*δική!!». Γιατί τότε θα γίνω κι εγώ κουραστικός επαναλαμβάνοντας τα δύο αγαπημένα μου αντεπιχειρήματα: αν η χρήση της κάθε λέξης θα έπρεπε να αντανακλά πάντοτε την ετυμολογία της,
α) θα λύναμε ασκήσεις γεωμετρίας στην ύπαιθρο, μετρώντας τη γη, και
β) οι παραστάσεις τραγωδίας θα έπρεπε να παίζονται από τράγους με πτυχίο ωδικής. ;)

 

[Ρεγινόρα]

Επειδή κάπου σε έχασα Γλωσσολάγνε, αν δεν σκαρφιστούμε υποτιθέμενες συνδέσεις με το πέδον ή το pes,pedis, τότε πώς θα μπορέσουμε να υπερασπιστούμε, όπως λες, την επιλογή μας;

 

[Στράτης]

Με αφορμή το υπέροχο αβατάρι, συγγνώμη λάθος, με αφορμή την λέξη: Ορθοπεδικός.

Είδα πως αρκετοί συμφωνούν πως: Σε λεξικό πρέπει να αναγράφονται και οι 2 λέξεις (ορθοπεδικός – ορθοπαιδικός) -βλέπε Μπαμπινιώτης- (και από “πύλη” λεξικό Τριανταφυλλίδη. Επίσης διάβασα πως δεν είναι άμεσο δάνειο ούτε προϋπήρχε η λέξη (πριν του Γάλλου Ν. Αντρί).
Με λίγα λόγια αυτό που εγώ κατάλαβα: ετυμολογικά στέκει το: ορθοπαιδικός, ενώ: ορθοπεδικός, ως επικρατέστερη-απλουστευμένη για αποφυγή σύγχυσης.

Με πρόλαβε ο αγαπητός Γλωσσολάγνος. Θα ήθελα να τον ρωτήσω, / τελικά, ετυμολογικά στέκει μόνο το ορθοπαιδικός ή όχι;

 

[Γλωσσολάγνος]

Επειδή κάπου σε έχασα Γλωσσολάγνε, αν δεν σκαρφιστούμε υποτιθέμενες συνδέσεις με το πέδον ή το pes,pedis, τότε πώς θα μπορέσουμε να υπερασπιστούμε, όπως λες, την επιλογή μας;

Λέγοντας απλώς κάτι που ήδη έγραψα: ότι η πολυετής και γενικευμένη χρήση νομιμοποιεί ακόμα και μία γραφή που δεν είναι ετυμολογικά ορθή (βλέπε και αυγό, αυτί, κ.λπ.).
Θεωρώ κοντόφθαλμο να μην παραδέχεται κάποιος ότι η προέλευση είναι από το παις, εφόσον υπάρχει απόδειξη που δεν επιδέχεται καμία αμφισβήτηση. Από τη μία η λέξη δεν εμφανίζεται σε κανένα γραπτό πριν από την πραγματεία του Αντρί, από την άλλη ο ίδιος ο Αντρί λέει, στον πρόλογο της πραγματείας του, ότι έπλασε το όρο από τα ὀρθός και παῖς. Τί πιο αυταπόδεικτο;

ΕΔΙΤ: Στράτη, ακριβώς. Ετυμολογικά (το τονίζω) η ορθή γραφή είναι με αι.

 

[Στράτης]

Ευχαριστώ αγαπητέ Γλωσσολάγνε (έχω ένα τσουβάλι ερωτήσεις).
Κάτι τελευταίο και συγγνώμη (για σήμερα). Είδα και σε αυτό το νήμα και παντού να μπαίνουν σημεία στίξης μαζί, είναι λάθος; Δηλαδή, παραπάνω, γράφω σε μία σειρά, μια πρόταση και βάζω άνω και κάτω τελεία 3 φορές / ή στον τίτλο του νήματος της υπέροχης Ρεγινόρας που χρησιμοποίησε θαυμαστικό και ερωτηματικό μαζί. Υποψιάζομαι πως είναι λάθος σε κάθε περίπτωση.

Σημ. Δεν είναι ευγενικό αλλά πρέπει να κλείσω.