Κατ' αρχάς δεν πολυ-καταλαβαίνω (συμπάθα με) το point της ανάρτησης. Γίνονται ωστόσο ορισμένες καίριες επισημάνσεις, που χρήζουν σχολιασμό, ενώ ταυτόχρονα προκύπτουν και αφορμές για πολύ ωραίες συζητήσεις
δεν θεωρώ ότι οι τιμές των βιβλίων στην Ελλάδα είναι ακριβότερες εναντι άλλων χωρών, εντός Ευρώπης ή Αμερικής,
Επί της αρχής θα συμφωνήσω. Απλά, θα μου επιτρέψεις να αναφέρω τα εξής δυο σημεία:
(α) μπορεί να μην είναι ακριβότερες
σε σχέση με άλλες χώρες, ίσως όμως είναι ακριβές
σε σχέση με το μέσο εισόδημα του μέσου Έλληνα αναγνώστη.
(β) Υπάρχουν εκδότες που πωλούν βιβλία ακριβά, ασχέτως συγκρίσεων ή οτιδήποτε άλλο. Π.χ., το φρέσκο "Τραγούδι του προφήτη", που κέρδισε και το booker στοιχίζει 15,30 στα περισσότερα βιβλιοπωλεία που είδα, τη στιγμή που το επίσης φρέσκο "Ο διάδοχος του Κάλανταν" στοιχίζει 24,90 (εντελώς ενδεικτικά αναφέρονται αυτά τα δυο, υπάρχουν κι άλλα παραδείγματα). Οπότε εδώ συμφωνούμε σε αυτό:
Τελος, για μένα δεν αποτελει επιχειρημα αγοράς (κι όταν λέω αγορας, δεν εννοω την πράξη μεταξυ πωλητη και καταναλωτή, αλλά την εννοια της οργανωμένης αγορας) η λογοτεχνικη αξία ενός έργου με την τιμή που πωλειται στα βιβλιοπωλεια.
Για μένα, το δεύτερο βιβλίο του παραδείγματος
είναι ακριβό. Είτε η αυξημένη τιμή οφείλεται στην ποιότητα εκτύπωσης, στα δικαιώματα στο Α, στο Β, στο Γ, παραμένει ακριβό στα μάτια μου, γιατί αυτά τα 25 ευρά είναι το μισό μου εβδομαδιαίο σουπερ-μάρκετ (λιτοδίαιτος εργένης γαρ). Άρα το αντίκτυπο που έχει στο πορτοφόλι μου και αντικειμενικό είναι, και ψυχολογικό.
Ενδεχομένως, να είναι και φθηνότερα, γιατι, τουλάχιστον από Αγγλία βιβλια που εχουν ερθει, οι τιμες κυμαίνονταν κοντα σε αυτές του μεσου ορου στην ελληνική αγορά με τις εξης διαφορές: Το εξωφυλλο paperback, το χαρτί εκτυπωσης αμυδρά κιτρινο, χειρίστης ποιότητος, το μέγεθος σαφώς μικρότερο κλπ κλπ
Ενδιαφέρουσα αυτή η παρατήρηση, σχετίζεται με μια δική μου, θα εξηγήσω το πως συμβαίνει αυτό.
Σε γενικές γραμμές, ως αναγνώστης άρα και ως αγοραστής, νιώθω ιδιαίτερα ευτυχής που υπάρχουν ορισμένες διέξοδοι, μέσω των οποίων μπορώ να αγοράζω οικονομικότερα (όχι απαραιτητα φθηνά) τα βιβλία που θέλω. Υπάρχουν τα ηλεκτρονικά βιβλιοπωλεία (με τους αντίστοιχους φυσικούς τους χώρους) με χαμηλες τιμές, υπάρχουν τα μεταχειρισμένα (on-line κυρίως, οργανωμένες πλατφόρμες ή σελίδες στα ΜΚΔ), και στις 2 μεγάλες πόλεις της χώρας υπάρχουν περίπτερα, παζάρια, φεστιβάλ κλπ κλπ. Δηλαδή, προσωπικά βρίσκω ότι η πρόσβαση στο καλό βιβλίο σε καλή τιμή είναι γενικά περιπτώσεις εύκολη.
Αλλά (εδώ η εξήγηση). Επειδή έχω την εμμονική και ελαφρώς παράξενη συνήθεια (που φαντάζομαι την έχεις κι εσύ, όπως και άλλοι εδώ μέσα) να παρατηρώ κάπως κριτικούτσικα
ενίοτε και μ'ενα ελαφρύ αίσθημα ζήλιας τις βιβλιοθήκες των άλλων, έχω διαπιστώσει ότι κανένας απ'όσους ξέρω δεν είναι τόσο φανατικά προσηλωμένος στην ομοιομορφία της βιβλιοθήκης του, όσο η αφεντιά μου (ομοιομορφία=συγκεκριμένοι τίτλοι από συγκεκριμένους εκδοτικούς, πλήρεις σειρές, συγκεκριμένες εκδόσεις κλπ). Φέρνω το παράδειγμα δυο ανθρώπων:
(α) Ο πρώτος, φίλος από το '12 και συντοπίτης μου, εξαιρετικά δεινός αναγνώστης. Όταν βρέθηκα στην Αθήνα τον πετύχαινα συστηματικά μια φορά την εβδομάδα, μετά το σχόλασμα από τη δουλειά, να ψωνίζει στο γνωστό περίπτερο της Ακαδημίας (όπου συναντιόμασταν και ανταλλάσαμε τα νέα μας) το εβδομαδιαίο του βιβλίο.
(β) Ο δεύτερος, φίλος αγαπητός, φοβερός βιβλιόφιλος με εκτενή βιβλιοθήκη, πολύ πιο διαβασμένος από λόγου μου.
Ε λοιπόν, αμφότεροι ο Α και ο Β
ποτέ δεν έδωσαν σημασία στην έκδοση ενός κειμένου. Σε εκείνο που έδιναν σημασία ήταν το κείμενο καθ'αυτό. Αν π.χ. έπεφτε στα χέρια τους ένα έργο του Καραγάτση, δεν τους ένοιαζε αν ήταν από τις εκδόσεις Καραπιπερόπουλος ή από την Εστία. Ήθελαν απλά το κείμενο, σε αντίθεση με την αφεντιά μου, που θα ψάξω αποκλειστικά για την έκδοση της Εστίας. Το ίδιο και για τον Steinbeck, που ο φίλος Α αγόρασε έναν Steinbeck, έκδοση του '60 (αν θυμάμαι καλά), εκεί όπου ο γράφων θα έψαχνε για μια έγκυρη έκδοση και έγκυρη μετάφραση (εν προκειμένω του Πολίτη). Έτσι, όποτε ήθελα να τους πετύχω αμφότερους, κατέφευγα σε γνωστά βιβλιοφιλικά σημεία της πρωτεύουσας, όπου τους έβρισκα με φτηνές εκδόσεις στο χέρι. Φτηνές, εννοώ κυρίως μεταχειρισμένα και μάλιστα παλαιότερες εκδόσεις.
Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας βιβλιοθήκης με δικό της χαρακτήρα. Πλήρους μεν, αλλά με έναν χαρακτήρα διαφορετικό. Δεν θα τον πω φθηνό ή σχεδόν ρακοσυλλεκτικό. Αλλά, αυτό που λες για το χαρτί και τα μεγέθη του βιβλίου διαμορφώνουν την εικόνα μιας βιβλιοθήκης και, κατ'επέκταση (νομίζω τουλάχιστον) και τον χαρακτήρα της.
θα ήταν πολύ ενδιαφέρουσα μια τέτοια συζήτηση, για το πώς διαμορφώνεται ο χαρακτήρας μιας βιβλιοθήκης.
Αυτό που θέλω να πω είναι ότι και ο Α και ο Β εστίαζαν στο κείμενο, όχι το εξωτερικό του. Και δεν ξέρω αν η κατώτερη ποιότητα χαρτιού που παρατηρείται σε εκδόσεις του εξωτερικού σχετίζεται με μια παρόμοια αντίληψη, ότι δηλαδή σημασία έχει το κείμενο, οι λέξεις και οι ιδέες, όχι το περιτύλιγμα.
Θα μπορούσα να υποστηρίξω κάτι τέτοιο φέρνοντας στο νου τη σειρά points π.χ. των εκδόσεων Seuil, τα λεγόμενα livre du poche, όπου ήταν σπουδαία κείμενα, σύγχρονα και αρχαία, σε μικρό φορμάτ (τσέπης), με τιμές από 4 έως 9 ευρώ. Δηλαδή, είχες κείμενα π.χ. του Αυγουστίνου ή του Πλάτωνα, ή του Καρτέσιου. Είχες και βιβλία του Λε Γκόφ ή του Μπερξόν. Υπό μια έννοια, οι συγκεκριμένες εκδόσεις (που σίγουρα υπάρχουν παρόμοιες και αλλού) είναι κάτι σαν δήλωση (statement): όλοι έχουν το δικαίωμα και πρέπει να διαβάσουν κάποια θεμελιώδη κείμενα, οπότε ας τους προσφερθούν σε μια πολύ προσιτή (ελκυστική για κάποιους) τιμή.
Πολύ ωραίο και ευγενές όλο αυτό και έχει εφαρμογή στους Α&Β που είδαμε παραπάνω, αλλά σχετίζεται και με αυτό:
[...] οι εννοιες ακριβο και φθηνό, ακριβότερο και φθηνότερο, δεν στέκουν μονες τους. [...] είναι σχετικές και πάντοτε σε συγκριση με κάτι [...] σε πιο προσωπικο και υποκειμενικο επίπεδο, τα γουστα μας, ο προτεραιότητές μας, οι εμμονές μας κλπ κλπ.
Θεωρώ ότι, από ένα σημείο και μετά, η τιμή ως κριτήριο, εφαλτήριο ή εμπόδιο για την αγορά ενός βιβλίου, είναι κάτι πολύ δευτερεύον. Για μένα (
αυστηρά προσωπική άποψη) σημασία έχει η ομοιομορφία, ο χαρακτήρας που θέλω να διαμορφώσω για τη βιβλιοθήκη μου, η οποία κατά κάποιο τρόπο είναι προέκταση του εαυτού μου, με την έννοια ότι αντανακλά πτυχές της προσωπικότητάς μου, του τρόπου με τον οποιο αντιλαμβάνομαι τον κόσμο κλπ κλπ. Ο Α και ο Β του ανωτέρω παραδείγματος δεν νοιάστηκαν ποτέ αν θα πάρουν την τάδε ή δείνα έκδοση. Εστίασαν μόνο στο κείμενο. Ο γράφων έχει πάρει τον Ξένο και την Πανούκλα του Καμύ και από τα Γράμματα, και από τον Καστανιώτη. Έχει πάρει και τα Σημειωματάρια του ίδιου συγγραφέα από τον Πατάκη, θα πάρει (όταν τα βρεί) και από τον Εξάντα. Δεν είναι θέμα αναζήτησης καλύτερης μετάφρασης, εισαγωγής, επίμετρου, παραπομπών κλπ κλπ (που είναι κι αυτά κριτήρια, πρωτεύοντα ή δευτερεύοντα- θυμήσου πχ την κουβέντα που κάναμε για το "Μπιλιάρδο" του Μπελ). Είναι θέμα πληρότητας: θέλω, δηλαδή, μια βιβλιοθήκη όπου θα είναι πλήρης η λευκή σειρά των Γραμμάτων π.χ. και η επίσης λευκή (και δερματόδετη) του Εξάντα.
Βέβαια, εδώ ξεφεύγουμε από το οικονομικό πλαίσιο, το σχετικό με την παραγωγή του βιβλίου και την πορεία του στην αγορά, που πολύ ωραία έθεσες.
Απλά δίνω πασούλες