αυτός επέστρεψε, εσύ επίστρεψε ;)

[Αντέρωτας]

Ενα ενδιαφέρον φαινόμενο είναι οτι σε κάποια ρήματα η προστακτική αορίστου είναι σχεδόν ίδια με το τρίτο πρόσωπο αορίστου

ξεκίνησε
τόλμησε
πήγαινε
έλεγξε
σημείωσε


Ειναι λέξεις σαν οφθαλμαπάτη. Όπως το σχεδιο με το δισκοποτηρο και τα πρόσωπα που πότε βλέπεις τα πρόσωπα και πότε το δισκοπότηρο. Ετσι και σε αυτα, χωρις συμφραζομενα ποτε μοιαζουν με προστακτική και πότε με αόριστο

Δεν ξέρω ποια κατηγορία ρημάτων είναι αυτή, αλλά απο ενα γρηγορο υπολογισμό υποθέτω οτι είναι οσα ρήματα είναι τρισύλλαβα.

Τα δισύλλαβα αντίθετα κάνουν άλλο σχηματισμό και δεν δημιουργούν αυτή τη σύγχυση, ίσως επειδή σε αυτά τα ρήματα επιβίωσε η αύξηση στη δημοτική.

κάνε/έκανε
γράψε/έγραψε
φάε/έφαγε

Όμως παρατηρώ το εξής φαινόμενο:

1. στο μυαλό μας έχουμε συνδυάσει τόσο πολυ την προστακτική με τον αόριστο, λόγω της πρωτης κατηγορίας ρημάτων, που πιστεύουμε οτι είναι ίδια, και η διαφορά βρίσκεται μόνο στα συμφραζόμενα
2. έχουμε συνηθήσει πιο πολύ τον αόριστο στην καθομιλουμένη. Επίσης έχουμε συνηθίσει οτι εκεί που πέφτει ο τόνος πρέπει να υπάρχει "ε".

κάποια ρήματα τώρα που έχουν πρόθεση και στον αόριστο άυξηση, η άυξηση αποτρέπει αυτή τη σύγχυση

εγώ επ-έ-στρεψα
αυτός επ-έ-στρεψε

Και η προστακτική είναι

εσυ επίστρεψε

Έλα όμως που για κάποιο παράξενο λόγο το "επίστρεψε" παροτι ολόσωστο μας χτυπάει άσχημα στο αυτί, σα λάθος. Τόσο λάθος όσο το "αυτός επίστρεψε" που είναι λάθος. Και επαναλαμβάνω, μας ακούγεται λάθος, πιθανότατα επειδή έχουμε συνηθίσει πιο πολύ τον αόριστο στην καθομιλουμένη.

Έτσι όλοι χρησιμοποιούν την άυξηση στην προστακτική. Μέχρι και στα Πόκεμον που το "επιστρέφω" αποτελεί εντολή για τα πόκεμον, χρησιμοποιείται κατα κόρον η λανθασμένη μορφή "Επέστρεψε, Σάιντακ" και τα παιδιά συνηθίζουν στο λάθος

Προς το παρον δε μου έρχεται στο μυαλό άλλο παράδειγμα τέτοιου ρήματος εκτός απο το "επιστρέφω". Ξερω ομως οτι ειναι αρκετά άλλα.

Εσεις εχετε υποψη σας την υπαρξη της αύξησης του ε- οταν χρησιμοποιειτε αυτά τα ρήματα, ή κανετε το ίδιο λάθος;

 

[Χρυσηίδα]

Κάπου σε μια σελίδα της λέσχης λέει :

"επίστρεψε στη σελίδα που έβλεπες".


Παρόλο που είναι σωστό και το ξέρω, πάντα κολλάει για λίγο το μάτι μου εκεί και σκέφτομαι ότι αν το έγραφα εγώ θα έγραφα το λάθος "επέστρεψε".

Υπάρχουν κι άλλα ...... τώρα όμως, μπλακ άουτ από μένα

 

[Αντέρωτας]

Τωρα που το λες, σε προγραμματα και ιστοσελιδες βλεπω το κουμπι να λεει συνηθως απλά "Επιστροφή".

Ισως οι σχεδιαστές να έχουν υπόψη τους το μπέρδεμα. Οτι δηλαδή το λάθος θα φαίνεται σωστό αλλά θα είναι λάθος, ενώ το σωστό θα χτυπάει άσχημα, σα λάθος. Οποτε επιλεγουν την ευκολη λυση του ουσιαστικου. Η απλα να βγαινει πιο φυσικο

Αλλα ας μη κολησουμε με το "επέστρεψε". Ποιά άλλα ρήματα που δημιουργούν το ίδιο φαινόμενο υπάρχουν;

 

[Χρυσηίδα]

απόκτησε - απέκτησε

υπόθεσε - υπέθεσε

 

[Χρυσηίδα]

Σήμερα ο μικρός μου είπε "για επανάλαβε" .......

(εδώ το είχα να τον διορθώσω)

 

[Ιωάννα]

Εγώ δεν κατάλαβα ποιο ειναι το λάθος και ποιο το σωστό?Η μηπως ειναι και τα δυο σωστά?διαφωτίστε με δεν ξέρω να μιλάω!!!!

 

[Αντέρωτας]

ξαναδιαβασε την πρωτη αναρτηση :Ρ

Οταν αναφερομαστε στο παρελθόν βάζουμε ε- μπροστα. Στην προστακτικη δεν πρεπει να βαζουμε ε-

 

[Αμοντιλιάδο]

Συχνότατο λάθος, που όταν το λες και σωστά νομίζουν ότι εσύ είσαι λάθος! Χτυπάει άσχημα στο αφτί λόγω συνήθειας. Ένα καθηγητής Φιλοσοφίας στη σχολή μου, μας έλεγε ότι όταν του έλεγαν σε δημόσιες υπηρεσίες "υπέγραψε" εκείνος απαντούσε "ποιος;" )

Ποιητική αδεία, βέβαια, επιτρέπεται κάτι τέτοιο, όπως στο ποίημα του Καβάφη.

ΥΓ:Καλά, παίζετε Πόκεμον κι εδώ μέσα;;!Δεν το περίμενα!!!Έχω περάσει ατέλειωτες ώρες μέχρι τα σχολικά μου χρόνια!!!

 

[Νυκτίπλανγκτον]

εγώ συνήθως προτιμώ να αποφεύγω τις κακοτοπιές, ακριβώς γιατί στο κοφίν' δε μου χωρεί, στο καλάθ' μου περισσέυει

"μπορείς να μου το επαναλάβεις"
" και μετά να επιστρέψεις"

 

[Φαροφύλακας]

Λοιπόν, το θέμα μας είναι η τάση για εσωτερική συλλαβική αύξηση σε κάποιες προστακτικές και πρώτ’ απ’ όλα ας ξεκαθαρίσουμε τί θεωρείται αυτή την στιγμή σωστό και τί λάθος:

Θεωρητικά λοιπόν είναι εσφαλμένο να πεις σε κάποιον:
Σε παρακαλώ, επέστρεψέ μου το βιβλίο!
Αν θέλεις, επανέλαβε την ερώτηση!

Διότι εδώ δεν πρόκειται για την οριστική παρελθοντικού χρόνου που θα δικαιολογούσε την συλλαβική αύξηση αλλά για προστακτική που εντέλει αφορά το τώρα και το έπειτα.

Έτσι, θεωρητικά πάντα, το σωστό είναι να πεις:
Σε παρακαλώ, επίστρεψέ μου το βιβλίο!
Αν θέλεις, επανάλαβε την ερώτηση!

Ενώ βέβαια, από την άλλη, όταν μιλάς για το παρελθόν το μόνο σωστό είναι να πεις:
Ύστερα από δέκα χρόνια ξενιτιάς επέστρεψε στην πατρίδα του!
Δεν άκουσα καλά τί είπε και μου το επανέλαβε!

Έτσι παρατηρούμε πως οριστική τού Αορίστου στο 2ο πρόσωπο μοιάζει μορφολογικά με την προστακτική (γραμματικά και πάλι τού Αορίστου) στο 3ο πρόσωπο και την παρασύρει σε μια εσωτερική συλλαβική αύξηση, δηλ. σ’ εκείνο το έ που κανονικά δεν της χρειάζεται.

Πιστεύω πως για την καλύτερη κατανόηση τού φαινομένου πρέπει να λάβουμε υπόψη πως:

• στην γλώσσα μας ο τόνος στα ρήματα μετακινείται καί στις τρεις δυνατές θέσεις ανάλογα με τον γραμματικό τύπο: γραφτώ – γράφω – έγραφα

και έπειτα πρέπει να παρατηρήσουμε πως

• η συγκεκριμένη σύγχυση αφορά μονάχα ρήματα τής α΄ συζυγίας, δηλ. ρήματα που δεν τονίζονται στην λήγουσα και με την προϋπόθεση πως σε αυτά υπάρχει κάποια πρόθεση σαν α΄ συνθετικό

Όσον αφορά λοιπόν την θέση τού τόνου να θυμηθούμε εδώ πως οι παρελθοντικοί χρόνοι στην γλώσσα μας αρέσκονται να είναι προπαροξύτονοι, να τονίζονται δηλαδή στην τρίτη από το τέλος συλλαβή, κι έτσι για παράδειγμα λέμε κοιτάζω (ενεστώτας), αλλά κοίταξα (αόριστος). Όταν το ρήμα έχει δύο μονάχα συλλαβές τότε προστίθεται ένα αρχικό έψιλον (συλλαβική αύξηση) ώστε να υπάρξει τρίτη συλλαβή όπως το απαιτεί ο προπαροξύτονος παρελθοντικός χρόνος κι έτσι π.χ. το γράφω (ενεστώτας) γίνεται έγραψα (αόριστος).

Κατ' αναλογία, η συλλαβική αυτή αύξηση συχνά παραμένει και στην περίπτωση που το ρήμα είναι σύνθετο και θεωρητικά, έχοντας τουλάχιστον τρεις συλλαβές, δεν θα την χρειαζόταν. Κι όπως λέμε λαμβάνω > έλαβα, έτσι κρατάμε το έ και στο επανέλαβα. Σε άλλες περιπτώσεις το ρήμα σχηματίζεται είτε έτσι είτε αλλιώς και για παράδειγμα από το γράφω > έγραψα λέμε καί υπέγραψα αλλά καί υπόγραψα.

Έτσι η διαπιστωμένη ομοιότητα τής οριστικής Αορίστου στο 3ο πρόσωπο με την προστακτική Αορίστου στο 2ο πρόσωπο φροντίζει για μια γενικότερη μορφολογική ταύτιση [δηλ. την προσθήκη του ε-] που θεωρητικά δεν είναι σωστή και που όμως έχει μεγάλη εξάπλωση σε όλους τους ομιλητές τής Νεοελληνικής και μάλιστα σε όλα τα επίπεδα μόρφωσης έτσι που να ακούς σήμερα ακόμα και φιλολόγους να "ολισθαίνουν" στο λάθος.

Όσον αφορά τον παλιό "σωστό" τύπο, αυτός δεν έχει εξαφανιστεί ακόμα παντελώς και για παράδειγμα η ταινία έχει μεταφραστεί "Ανάλυσέ το" και όχι "Ανέλυσέ το" και το βιβλίο τής Γ΄ Λυκείο για τους Αλγόριθμους θα επιμένει πεισματικά Επανάλαβε και όχι Επανέλαβε. Στον "Μπομπ Σφουγγαράκη" άκουσα τον κο Καβούρη να λέει "Ανάφερε, κύριε Τετραγωνοπαντελονή!" κατά το παλιό σωστό, όμως παρακάτω ο Μπομπ έλεγε σε κάποιον "Επέστρεψέ το!" κάνοντας φανερή την υφιστάμενη διπλοτυπία!

Προσωπικά πρέπει να ομολογήσω πως ενώ γενικά χρησιμοποιώ την γλώσσα στην πιο δημοτική της έκφανση, στο συγκεκριμένο θέμα εμφανίζομαι προληπτικός και επιμένω στο παλιότερο σωστό και όπως παρατήρησε κι η Χρυσηίδα, εδώ στο φόρουμ έχω μεταφράσει "επίστρεψε στην σελίδα" και όχι "επέστρεψε στην σελίδα". Στο μέλλον βέβαια μπορεί να υποχωρήσω.

Πριν λίγο καιρό κάποια μαθήτρια με "διόρθωσε":
- Κύριε, όχι "επίλεξε" αλλά "επέλεξε"!
και χρειάστηκε να απολογηθώ πως:
- Παιδιά, τα λέμε καί τα δύο!

Φοβάμαι όμως πως στο συγκεκριμένο φαινόμενο η μετάβαση έχει ήδη συντελεστεί: η νέα προστακτική είναι επανέλαβε και αντέγραψε και ελάχιστοι προληπτικοί επιμένουν ακόμα στο επανάλαβε κι αντίγραψε (υπενθυμίζω πως μιλάμε πάντοτε για ρήματα τής α΄συζυγίας).

 

[Αμοντιλιάδο]

Δηλαδή,επειδή δεν κατάλαβα καλά, είναι σωστό και το "επανέλαβε", ως νέα μορφή;;;Εγώ το ξέρω για χοντρό λάθος αυτό...

:χμχμ:

 

[Αντέρωτας]

Γραμματικα ειναι λαθος, αλλα εφοσον παει να κατοχυρωθει σχεδον παντου, γινεται μερος της γλωσσας, αρα ----> "σωστό"

 

[Φαροφύλακας]

Αμοντιλιάδο, οι γραμματικές (π.χ. η Γραμματική Κλαίρη-Μπαμπινιώτη) δεν τον αναφέρουν καθόλου τον νέο τύπο, μήτε σαν λάθος, αλλά φοβάμαι πως η πλειοψηφία των ομιλητών τον χρησιμοποιεί κανονικότατα.

Όσον αφορά την γλώσσα, οι περισσότερες μεταβολές στην αρχή μοιάζουν για "λάθη" μέχρι που η γενικευμένη χρήση τα καθιστά σωστά. Κι εδώ ο χρόνος θα δείξει.

 

[Αμοντιλιάδο]

Εγώ το λέω σωστά και αδιαφορώ.Το αστείο είναι όντως ότι μπορεί να λες το σωστό και να σε διορθώσει κάποιος,θέλοντας μάλιστα να βγει και από πάνω!!Πάντως,αρκετούς ξέρω που λένε "υπόγραψε" και δε δέχομαι ότι πρέπει να καθιερωθεί...

 

[Φαροφύλακας]

Πάντως,αρκετούς ξέρω που λένε "υπόγραψε" και δε δέχομαι ότι πρέπει να καθιερωθεί...

Είπαμε πως το υπογράφω σχηματίζει διπλό αόριστο (υπόγραψε/υπέγραψε) εξού και αντιστέκεται η προστακτική σύμφωνα με την θεωρία που σας ανέπτυξα (και που φαντάζομαι πως μπορεί να την έχουν διατυπώσει κι άλλοι).

 

[Αμοντιλιάδο]

Πράγμα το οποίο σημαίνει ότι μπορούμε να πούμε και "υπέγραψε,παρακαλώ";Ρητή απάντηση θέλω!

 

[Αμοντιλιάδο]

Πράγμα το οποίο σημαίνει ότι μπορούμε να πούμε και "υπέγραψε,παρακαλώ";Ρητή απάντηση θέλω!

Περιμένω!

 

[Χρυσηίδα]

Η εσωτερική αύξηση στην προστακτική θεωρείται λανθασμένη τουλάχιστον από τις παραδοσιακές γραμματικές.

Παρόλα αυτά, μάλλον μας έρχεται φυσική, ενώ για να πούμε ή να γράψουμε τον "σωστό" τύπο χρειαζόμαστε προσπάθεια.

Να θυμίσω εδώ ένα από τα πολύ όμορφα ποιήματα του Καβάφη, το "Επέστρεφε", όπου η προστακτική με εσωτερική αύξηση είναι και ο τίτλος αλλά και επαναλαμβάνεται μέσα στο ποίημα.

Ο Μάκριτζ περιγράφει αυτό το φαινόμενο ως "ενσταλαγμένο αίσθημα της αύξησης στη συνείδηση των μορφωμένων ομιλητών της ΝΕ".

Οπότε, Μόντι, νομίζω ότι μπορούμε να είμαστε αρκετά ελαστικοί μ' αυτό

 

[Αμοντιλιάδο]

Αυτό για τον Καβάφη το είχα πει κι εγώ λίγο παραπάνω,αλλά δεν έχει και πολλή σημασία, αφού στην ποίηση, ποιητική αδεία, επιτρέπονται πολύ χειρότερα "λάθη".

Τι να πω,εμένα μου κάθεται πολύ πιο ωραία να πω σε κάποιον:"Υπόγραψε αυτό το χαρτί" ή "Αντίγραψε αυτήν την πρόταση",και αφού είναι και πιο σωστά δε βλέπω το λόγο να μην τα χρησιμοποιώ έτσι!Επιπλέον,με τους φίλους μου δεν παραλείπουμε να διορθώνουμε όποιον τύχει και ακούσουμε να λέει "υπέγραψε" και τα σχετικά....

 

[Δροσούλα]

Εγώ αποφεύγω τις λόγιες προστακτικές, όταν δεν είναι εύηχες. Προτιμώ την ανώδυνη υποτακτική: Να επιστρέψεις, να επιλέξεις. Όταν υποχρεωθώ, όμως, να χρησιμοποιήσω προστακτική δεν βάζω αύξηση.