Θα ήθελα να παραθέσω κάτι που διάβασα πριν λίγα χρόνια, με αφορμή μια παρόμοια συζήτηση:
«Υπάρχουν παραδείγματα όπου τα βιβλία γραμματικής καθορίζουν έναν τύπο, οι ομιλητές όμως λένε έναν άλλον. Π.χ.: το ρήμα “επιλέγω”, στην προστακτική αορίστου θα έπρεπε να είναι “επίλεξε!”, οι περισσότεροι Έλληνες όμως λένε “επέλεξε!”. Σύμφωνα με τα βιβλία, η αύξηση του αορίστου (το έ-) υπάρχει μόνο στην οριστική έγκλιση (π.χ.: έδωσα), ενώ δεν υπάρχει ούτε στην προστακτική (“δώσε!”), ούτε στην υποτακτική (“να δώσω”). Σε ρήματα όπως το “επιλέγω”, που αποτελούνται από πρόθεση (“επί-”) + βασικό ρήμα (“λέγω”), η αύξηση του αορίστου μπαίνει μεταξύ πρόθεσης και βασικού ρήματος, οπότε η οριστική αορίστου είναι “επέλεξα”, στην υποτακτική και προστακτική όμως δεν μπαίνει αύξηση, οπότε η υποτακτική είναι “να επιλέξω” (και όντως έτσι λέγεται), ενώ η προστακτική θα έπρεπε να είναι “επίλεξε!”, αλλά λέγεται “επέλεξε!” — λανθασμένα κατά τα βιβλία.
Ποιο είναι το “σωστό”;
Περιγραφική και όχι ρυθμιστική γλωσσολογία
Σύμφωνα με τη μοντέρνα γλωσσολογική άποψη, το σωστό είναι αυτό που λέγεται από την πλειοψηφία των φυσικών ομιλητών, ακόμη κι αν είναι αντίθετο από αυτό που καθορίζουν τα βιβλία. Δηλαδή η γλώσσα είναι αυτό που ομιλούν οι φυσικοί ομιλητές, όχι αυτό που αποφασίζουν οι γλωσσολόγοι από τις πολυθρόνες τους. Οι τελευταίοι πρέπει να περιγράφουν τη γλώσσα, όχι να τη ρυθμίζουν βάσει διαταγμάτων και συνταγών. Αυτή η γλωσσολογική στάση λέγεται “περιγραφική” (αγγλ.: descriptive), και αντιτίθεται στην παλαιότερη “ρυθμιστική” στάση (αγγλ.: prescriptive). Η περιγραφική στάση είναι πιο συμβατή με την άποψη που θέλει τον επιστήμονα να παρατηρεί χωρίς να αλλοιώνει το αντικείμενο της παρατήρησής του. Όπως ο ανθρωπολόγος δεν επεμβαίνει ώστε ν’ αλλάξει τα ήθη και έθιμα των κοινωνιών που παρατηρεί· όπως ο ζωολόγος δεν επεμβαίνει ώστε να “σώσει” την αντιλόπη από το λιοντάρι· το ίδιο και ο γλωσσολόγος, δεν επεμβαίνει ώστε να “διορθώσει” όσα κατά τη γνώμη-του κακώς λέγονται. Αυτό είναι δουλειά του φιλόλογου. Ο γλωσσολόγος που εκδίδει συνταγές και “φιρμάνια” για το πώς θα έπρεπε να είναι η γλώσσα δεν δρα σαν απλός παρατηρητής αλλά σαν “έχων εξουσία”, που την ασκεί κιόλας — πράγμα εντελώς αντιεπιστημονικό.
Βέβαια όταν ένα βιβλίο γραμματικής γράφει ότι το “επέλεξε!” της προστακτικής αορίστου είναι λάθος, και πως το σωστό είναι “επίλεξε!”, αυτό μπορεί να έχει επίδραση στους φυσικούς ομιλητές σε βάθος χρόνου. Οι ομιλητές μπορεί να διαβάσουν το εν λόγω θέμα, να δεχτούν την εξήγησή του για ποιο λόγο αυτό που λένε είναι “λάθος” και ν’ αλλάξουν ενσυνείδητα τον τρόπο ομιλίας τους στο μέλλον. Έτσι, τα βιβλία γραμματικής μπορεί να επιφέρουν αλλαγή στη γλώσσα μέσα σε κάποιο χρονικό διάστημα. Αυτό όμως είναι υπόθεση της φιλολογίας, όχι της επιστήμης της (περιγραφικής) γλωσσολογίας.»