Παρομοιώσεις

[Χρυσηίδα]

Οι παρομοιώσεις είναι ένα σχήμα λόγου που πάντα μου άρεσε, ειδικά αν είναι ευρηματικές. Τις τετριμμένες παρομοιώσεις μπορεί και να τις προσπερνάμε χωρίς να τις προσέξουμε, μια καλή παρομοίωση όμως πετυχαίνει πολλά πράγματα στο κείμενο. Κάνει αυτό που περιγράφεται πιο ζωντανό, πιο απτό για τον αναγνώστη.

Ας δημιουργήσουμε εδώ ένα νήμα με τις πιο ενδιαφέρουσες, περίεργες, εμπνευσμένες παρομοιώσεις που συναντάμε καθώς διαβάζουμε.

Εγώ θα κάνω την αρχή με λίγες γραμμές από το μυθιστόρημα που διαβάζω τώρα, το Στο Φως του Δειλινού της Έντνας Ο' Μπράιεν. Υπάρχουν δυο παρομοιώσεις σε αυτό το κομμάτι, αλλά ειδικά η μία μου φάνηκε τόσο αστεία και απρόβλεπτη, που έτσι μου ήρθε και η ιδέα του νήματος αυτού:

"Εκεί, μια παγωμένη τεχνητή λίμνη πρόβαλε μπροστά τους, απλωνόταν γεμάτη πράσινους και ασημιούς ιριδισμούς, σαν σκηνικό για χορό κάτω από ένα φεγγάρι πράσινο σαν τυρόγαλο, και τη στιγμή που της ζητούσε να χορέψουν ξύπνησε"

 

[Φαροφύλακας]

Συνήθως μου αρέσουν οι παρομοιώσεις. Μερικές είναι φευγάτες και απολαυστικές. Παραθέτω από αυτά που έγραψα για τον "Μεγάλο Ύπνο" του Τσάντλερ.

Προφανώς άνθρωπος με χιούμορ ο Τσάντλερ φροντίζει για ανεκδιήγητες παρομοιώσεις που συχνά με κάναν να γελάσω ("Έφυγε τρέχοντας στο διάδρομο, χαρούμενη σα τσίχλα") άλλες φορές να απορήσω ("Ήταν πολύ μικρόσωμος άντρας, όχι παραπάνω από ένα και εξήντα, και ζύγιζε όσο περίπου ο αντίχειρας ενός χασάπη." "Η γουργουριστή φωνή ήταν ψεύτικη σαν βλεφαρίδες ταξιθέτριας και γλιστερή σαν σπόρι καρπουζιού.") και που κάποιες σίγουρα δικαιούνται μια θέση στο βάθρο των λογοτεχνικών παρομοιώσεων:

Ένας δυνατός άνεμος έμπαινε από το ανοιχτό παράθυρο και η κάπνα από τους καυστήρες πετρελαίου του διπλανού ξενοδοχείου κυλούσε πάνω στο γραφείο μου σαν ξερά φύλλα σε αυλή.​

Άλλες φορές, πάλι, δεν μου αρέσουν, όπως στο "Μια προσωπική Υπόθεση" του Κεζαμπούρο Οε και επίτρεψέ μου να παραθέσω εδώ αυτά που έγραψα εκεί για τις παρομοιώσεις.

Όσον αφορά το ύφος υπάρχει μια έντονη και... ενδιαφέρουσα χρήση μεταφορών και παρομοιώσεων. Διαβάζοντας την πρώτη παράγραφο τού βιβλίου δεν μπόρεσα να μην χαμογελάσω. Προσέξτε:

Κοιτάζοντας το χάρτη της Αφρικής που ήταν τοποθετημένος στην προθήκη με την υπεροπτική κομψότητα ελαφιού [...] Νύχτωνε και ο πυρετός του πρόωρου καλοκαιριού, σαν θερμοκρασία νεκρού γίγαντα, είχε χαθεί τελείως από την ατμόσφαιρα.​

Δικές μου οι υπογραμμίσεις. Φαντάζομαι πως όλα αυτά ακούγονται πολύ πιο νορμάλ στα Γιαπωνέζικα.

Οι παρομοιώσεις ακατάπαυστες όπως: "Τρεις καρακάξες πρόβαλαν μπροστά του, θρασείς σαν αλανιάρες γάτες..." κι αναρωτιέμαι αν παρουσιάζοντας τρεις γάτες αλλού, μ' αυτήν την συνεχή ανάγκη για παρομοιώσεις, δεν τις βλέπαμε "θρασείς σαν αλανιάρες καρακάξες"


Ή, κοντά το ένα με το άλλο: "Είδε τις ασημένιες σταγόνες του νερού κολλημένες σαν ψείρες..." και "Σταγόνες βροχής που σφύριζαν σαν σφαίρες..." δηλ. οι σταγόνες τής βροχής πάντα θα μοιάζουν με κάτι άλλο.

Ή, μετά το ξύρισμα: "...αλλά το πρόσωπό του, από τα μάγουλα ως το σαγόνι του, ήταν γυαλιστερό και ρόδινο σαν κοιλιά πέστροφας" και σκέφτομαι πως ενώ ξέρω πολύ καλά πώς είναι ένα γυαλιστερό, ξυρισμένο μάγουλο, δεν έχω ιδέα πώς είναι μια κοιλιά πέστροφας. Φαντάζομαι σαν... γυαλιστερό, ξυρισμένο μάγουλο!

 

[Αμοντιλιάδο]

"Εκεί, μια παγωμένη τεχνητή λίμνη πρόβαλε μπροστά τους, απλωνόταν γεμάτη πράσινους και ασημιούς ιριδισμούς, σαν σκηνικό για χορό κάτω από ένα φεγγάρι πράσινο σαν τυρόγαλο, και τη στιγμή που της ζητούσε να χορέψουν ξύπνησε"

Φεγγάρι πράσινο σαν τυρόγαλο; Ε;

Οι παρομοιώσεις θέλουν προσπάθεια για να μην είναι κοινότοπες, και θέλουν προσπάθεια για να μην είναι τραβηγμένες. Παλιότερα τους είχα ιδιαίτερη αδυναμία, αλλά πλέον τις τιμώ με μπόλικη φειδώ.

 

[Χρυσηίδα]

Φεγγάρι πράσινο σαν τυρόγαλο; Ε;

Αν δεν είναι λάθος της μεταφράστριας (που δεν το πιστεύω, πρόκειται για μια χαρά μετάφραση), ή το τυρόγαλο είναι πράσινο στην Ιρλανδία , ή η συγγραφέας αναφέρεται στο σχήμα και όχι στο χρώμα.

 

[Πολύνιους]

Μ' αρέσουν πολύ οι παρομοιώσεις του Τομ Ρόμπινς, τις βρίσκω απίστευτα εύστοχες και είναι, όπως γενικά το ύφος του, πολύ παιχνιδιάρικες και σου σκάνε από το πουθενά. Δεν έχω τώρα τα βιβλία του να κοιτάξω, θυμάμαι μόνο τότε που ανέτειλλε* ο ήλιος και είπε πως το χρώμα του ουρανού εκείνη τη στιγμή είχε το χρώμα της tequila sunrise.

*(ο παρατατικός με δύο λου, ε;!)

 

[Μανταλενα]

συμφωνω πολυνιους, ειναι μαστορας ο ρομπινς στις παροιμοιωσεις, τραβηγμενες κ μη. στο αρωμα του ονειρου πχ παρομοιαζει το παντζαρι με κερασι που εχει συνουσιαστει με καροτο ..

 

[Λευτέρης Λ]

Τις πιο εμπνευσμένες - έως εξωφρενικές - παρομοιώσεις που έβγαζαν αβίαστο γέλιο, τις έχω συναντήσει στα γουέστερν (!) του Λουίς Λ' Αμουρ που διάβαζα στις αρχές της δεκαετίας του 80 (απο την περίφημη σειρά ΒΙΠΕΡ).
Συμφωνώ για τον Τομ Ρόμπινς. Ο άνθρωπος γράφει χρησιμοποιώντας ουσιαστικά μόνο σχήματα λόγου
Ξεχωριστή κατηγορία αποτελούν οι παρομοιώσεις του Πίντσον. Εκει πια αναρωτιέσαι μέχρι που μπορεί να φτάσει η ικανότητα κάποιου να μιλάει και να γίνεται κατανοητός χωρίς πρακτικά να αναφέρεται σ' αυτό που εννοεί
Θα φροντίσω να ανθολογήσω μερικές και να τις ανεβάσω, επειδή τόση ώρα γράφω για παρομοιώσεις και δεν έχω αναφέρει ούτε μία

 

[Ανδρομάχη]

Μ' αρέσουν πολύ οι παρομοιώσεις του Τομ Ρόμπινς, τις βρίσκω απίστευτα εύστοχες και είναι, όπως γενικά το ύφος του, πολύ παιχνιδιάρικες και σου σκάνε από το πουθενά. Δεν έχω τώρα τα βιβλία του να κοιτάξω, θυμάμαι μόνο τότε που ανέτειλλε* ο ήλιος και είπε πως το χρώμα του ουρανού εκείνη τη στιγμή είχε το χρώμα της tequila sunrise.

Αυτός μου ήρθε πρώτος στο μυαλό μόλις διάβασα το νήμα! Είναι χρόνια που έχω διαβάσει τα βιβλία του (άσε που τα περισσότερα τα είχα δανείσει και ακόμα τα περιμένω), αλλά θυμάμαι ότι ξεκαρδιζόμουν στα γέλια! Μία που θυμάμαι τώρα (νομίζω είναι από το 'Αγριεμένοι ανάπηροι επιστρέφουν από καυτά κλίματα') είναι που παρομοιάζει τον άνθρωπο με σπυρί στον κώλο της δημιουργίας, οπότε δεν χρειάζεται να χωλοσκάμε και πολύ και να παίρνουμε και πολύ στα σοβαρά τον εαυτό μας!

 

[Ανδρομάχη]

Διαβάζοντας το παρακάτω απόσπασμα γέλασα τόσο και θυμήθηκα αυτό το νήμα. Είναι από Τα σταφύλια της οργής του Στάινμπεκ.

Ο πατέρας βρήκε λοιπόν κάποιον άλλο θάμνο, δύο φορές πιο μεγάλο από του θείου Τζων, βάζει μια στριγκλιά, ίδια γουρούνα που γεννοβολάει σπασμένες νταμιτζάνες, παίρνει φόρα, πηδάει τον θάμνο και σπάζει το δεξί πόδι.

 

[Πολύτλας Οδυσσεύς]

Ο ήλιος ήτανε κόκκινος σαν αίμα φρεσκοπηγμένο.

Τα Σταφύλια της Οργής, Τζον Στάινμπεκ

 

[Μέγας Μάγιστρος]

παρομοίωση που δεν θα ξεχάσω ποτέ, από ένα χωρίο των Μεταμορφώσεων του Οβιδίου που κάποιοι οβελίζουν ως νόθο. λέει λοιπόν ο Οβίδιος περιγράφοντας σπλάτερ σκηνές της Κενταυρομαχίας (Μετ. 12, 434 κ.ε):

fracta volubilitas capitis latissima, perque os
perque cavas nares oculosque auresque cerebrum
molle fluit, veluti concretum vimine querno
lac solet utve liquor rari sub pondere cribri
manat et exprimitur per densa foramina spissus.

έσπασε το στρόγγυλο του κεφαλιού σε μεγάλο εύρος και μέσα από το στόμα
μέσα από τα κοίλα ρουθούνια και τα μάτια και τα αφτιά εγκέφαλος
μαλακός ρέει, όπως συνήθως το πηγμένο γάλα στο δρύινο πλέγμα
ή το υγρό αραιού κόσκινου από το βάρος
πιέζεται (που το πιέζουν με κάποιο βάρος) και στάζει πηχτό από τα πυκνά ανοίγματα.

 

[Μήτις]

Οι σπλάτερ σκηνές στις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου είναι καταπληκτικές, με την πρώτη ευκαιρία θα δημιουργήσω αντίστοιχο θρεντ. Από τότε ήταν πολύ μπροστά!

 

[Χρυσηίδα]

Μ' αρέσουν πολύ οι παρομοιώσεις του Τομ Ρόμπινς, τις βρίσκω απίστευτα εύστοχες και είναι, όπως γενικά το ύφος του, πολύ παιχνιδιάρικες και σου σκάνε από το πουθενά. Δεν έχω τώρα τα βιβλία του να κοιτάξω...

Εγώ, που διαβάζω τώρα τον Τρυποκάρυδο, θα σημειώσω μερικές από τις άπαιχτες παρομοιώσεις του, που έχω συναντήσει ως τώρα:

Παρά τη χλωμάδα και τη δυστυχία που κόλλαγε πάνω της όπως κολλάει ο εφιάλτης σε ιδρωμένο μαξιλάρι...

Τα μαλλιά της, ίσια και κόκκινα σα σιδερωμένη κέτσαπ, ... ()

Η ανυπομονησία έκανε τα μάτια της να μοιάζουν σαν τις τελείες στο τέλος της κάθε φράσης. [...] Κάθε τόσο ένιωθε σα να καθόταν πάνω σ' ένα θαυμαστικό.

Ο Τρυποκάρυδος κοίταζε το πρώην παράνομο νησί ώσπου η σιλουέτα του έλιωσε σαν τη ζάχαρη στο τσάι της νύχτας που πλησίαζε.

Κάτι νεαροί, ξανθοί σαν διαφημιστικά σαμπουάν, σοκολατένιοι σαν κουράδες, .... ()

 

[Ανδρομάχη]

Όντως θεός! Οι πιο τραβηγμένες παρομοιώσεις που έχω διαβάσει! (σιδερωμένη κέτσαπ!! )

 

[Πολύνιους]

"Άρχισε να ξεπλένει το μπολ στο οποίο είχε φτιάξει το ζυμάρι και τα χέρια της έμοιαζαν να παίζουν σαν μια παρέα δελφινιών"

Από το βιβλίο "Αμάντα, το κορίτσι της γης" του Τομ Ρόμπινς, ο οποίος φημίζεται βέβαια για τις παρομοιώσεις του.

Η φράση όταν την πρωτοδιάβασα πριν κάποιες μέρες μου έκανε πολύ εντύπωση και μ' άρεσε όσο σκεφτόμουν τα δάχτυλα σαν δελφίνια και πόσο δίκιο είχε. Χθες, διάβαζα ένα βιβλίο που πήρα για τα θηλαστικά της θάλασσας, όπου έχει κάτι παραρτήματα για μύθους κ.λπ και έπεσα πάνω στον εξής μύθο:

ΑΠΟ ΤΑ ΔΑΧΤΥΛΑ ΜΙΑΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ

Η μεγάλη ποικιλία των μορφών που ζουν στην θάλασσα είχε ήδη παρατηρηθεί από τους αρχαίους Εσκιμώους, ένας μύθος των οποίων εξηγούσε πώς γεννήθηκαν τα Κήτη. Σύμφωνα με αυτόν τον μύθο, τα Κήτη δημιουργήθηκαν από την Σέτνα, τη θεά της θάλασσας (....) Αυτή η νέα γυναίκα, για να αποφύγει ένα γάμο που είχε κανονίσει ο πατέρας της, το έσκασε μαζί με ένα θαλάσσιο πουλί. Ο πατέρας της, θυμωμένος από την απόδρασή της, σκότωσε το πουλί και άρπαξε την κόρη του, την πήρε μαζί του σε μια βάρκα και την πέταξε στη θάλασσα. Στην προσπάθειά της να σωθεί, η νέα πιάστηκε με τα δυο της χέρια από το σκάφος, αλλά ο πατέρας της έκοψε με ένα τσεκούρι όλα τα δάχτυλά της, τα οποία έπεσαν στη θάλασσα. Για να ανταμείψει αυτό το τόσο άτυχο κορίτσι, η θάλασσα την έκανε θεά της και από τα δάχτυλά της προήλθαν τα πολυάριθμα είδη Κητών της Γης.

"Φάλαινες, δελφίνια και τα θηλαστικά της θάλασσας", Κείμενα της Ελέτα Μαρία Ρεβέλι, εκδόσεις ΣΚΑΪ ΒΙΒΛΙΟ​

Μου φάνηκε πολύ ωραία σύμπτωση - γενικά μου φαίνεται υπέροχη η ιδέα ότι κάτι που σκέφτηκαν π.χ. οι Αρχαίοι Εσκιμώοι, έσκασε κάπως παρόμοιο στο μυαλό ενός Αμερικάνου, πόσα χρόνια μετά. (εκτός κι αν είχε διαβάσει κι εκείνος τον μύθο, κάποτε, του αποτυπώθηκε και το μυαλό του μετά σε άκυρο χρόνο σκαρφίστηκε αυτήν την παρομοίωση. Μου φαίνεται λογικό, μιας και εγώ μόλις διάβασα τον μύθο δεν έκανα αμέσως τον συνειρμό - την σύμπτωση την σκέφτηκα/θυμήθηκα ξαφνικά σήμερα σε άκυρο χρόνο)

 

[Χρυσηίδα]

Παρομοιώσεις που συνέλεξα διαβάζοντας το V. του Τόμας Πίντσον:

- ...το πρόσωπο του Γκοντόλφιν είχε όχι μόνο το χρώμα μιας φρεσκοψημένης κρεατόπιτας, αλλά και την ίδια αινιγματική και αδιαπέραστη όψη.

- Ο Μαντίσα ανεβοκατέβασε τα χέρια του σαν μια σουβλισμένη πεταλούδα...

- Ο ήλιος κρεμόταν ακίνητος πάνω από τον Άρνο. Οι ακτίνες του χρωμάτιζαν μ' ένα χλομό κόκκινο φως το υγρό που μαζευόταν στα μάτια του Μαντίσα. Ήταν σαν να είχε ξεχειλίσει από τις κόγχες το κρασί που είχε πιει, ανακατεμένο με δάκρυα.

- Οι εκρήξεις πλησίαζαν αργά και σταθερά, όπως τα βήματα των δράκων στα παιδικά παραμύθια.

- Ξεφυσώντας σαν μια μηχανή του εσπρέσο με ελαττωματικές βαλβίδες, ο Πιγκ αποφάσισε μετά από ένα δευτερόλεπτο να συμμετάσχει στο παιχνίδι της καταδίωξης.

- Η αδυναμία αυτής της γυναίκας να περιοριστεί σε οποιαδήποτε λογικά όρια, η νευρική, αέναη κίνησή της, που θύμιζε την αντίστροφη κίνηση της μπάλας ενώ χτυπά πάνω στις ακτίνες της ρουλέτας, ψάχνοντας για ένα τυχαίο αυλάκι για να σταματήσει....

Η σπουδαιότερη, όμως, παρομοίωση στο V. είναι του ανθρώπου (Μπένι Προφέιν) που παρομοιάζεται με γιο - γιο. Είναι μια παρομοίαση που διατρέχει το βιβλίο. Στον Προφέιν αρέσει να μετακινείται άσκοπα με το μετρό, και συγκεκριμένα με τη γραμμή της 42ης οδού που ανεβοκατεβαίνει την πόλη, γιατί έτσι νιώθει ότι μιμείται την κίνηση του γιο - γιο. Πάνω - κάτω, πάνω - κάτω, χωρίς κανέναν προορισμό....

Αν τώρα αναρωτηθούμε τι μπορεί να θέλει να τονίσει ο συγγραφέας με την συγκεκριμένη παρομοίωση, πολλά μπορούν να ειπωθούν: πιθανότατα στα μάτια του Πίντσον ο άνθρωπος του 20ου αιώνα να μοιάζει με ένα άβουλο πλάσμα, του οποίου οι κινήσεις είναι απολύτως προβλέψιμες αλλά και καθοδηγούμενες, αφού το γιο - γιο καθοδηγείται πάντα από ένα χέρι που βρίσκεται ψηλότερα. Ο άνθρωπος του 20ου αιώνα κινείται μέσα σε ένα δεδομένο και μικρό πλαίσιο, χωρίς να κάνει ποτέ στραβοπατήματα και μάλιστα χωρίς να θέλει να ξεφύγει καθόλου από αυτήν την ρουτίνα, αυτήν την προδιαγεγραμμένη πορεία. Έτσι παρακολουθούμε τον Προφέιν να αρνείται να προχωρήσει σε σοβαρές σχέσεις με γυναίκες, γιατί δεν θέλει υποχρεώσεις. Επίσης, αρνείται να βρει κάποια δουλειά που δεν είναι του ποδαριού για τους ίδιους περίπου λόγους. Τίποτα που θα διαταράξει την ρουτίνα του και την καθ' όλα προβλέψιμη ζωή του.

 

[Πολύτλας Οδυσσεύς]

[Από το "Casebook of Sherlock Holmes"-Conan Doyle (Wordsworth editions)]
O βαρόνος Adelbert δέχεται επίθεση με βιτριόλι


The vitriol was eating into it (σσ. face) everywhere and dripping from the ears and the chin. One eye was already white and glazed. The other was red and inflamed. The features which I had admired a few minutes before were now like some beautiful paintingover which the artist has passed a wet and foul sponge. They were blurred, discoloured, inhuman, terrible.

Το βιτριόλι κατάτρωγε το πρόσωπό του και έσταζε από τα αφτιά και το πιγούνι. Το ένα μάτι ήταν ήδη άσπρο και θολό. Το άλλο ήταν κόκκινο και ερεθισμένο. Τα χαρακτηριστικά που είχα θαυμάσει πριν λίγα λεπτά ήταν τώρα σαν έναν όμορφο πίνακα τον οποίο ο καλλιτέχνης είχε περάσει με ένα υγρό και βρομερό σφουγγάρι. Ήταν συγκεχυμένα, αποχρωματισμένα, δεν φαινόντουσαν ανθρώπινα, απαίσια.

 

[Διχασμένη]

Μια τελείως καμένη παρομοίωση διάβασα σε βιβλίο του Αύγουστου Κορτώ.
(Μιλάει για κάτι αυγά που χτυπιούνται και φουσκώνουν): "Τα ασπράδια άφριζαν σαν μητροπολίτης την ημέρα του Gay Pride":χαχαχα:
Μα τι τρελή παρομοίωση είναι αυτή! Βέβαια, αν το καλοσκεφτείς, δεν είναι και τόσο παράλογη!

 

[Φαροφύλακας]

Ο αφηγητής, στο "Εκκρεμές του Φουκώ" σχετικά με την κοπέλα του που τον παράτησε:

"Δεν ένιωθα πάθος, ζήλια, νοσταλγία. Ένιωθα κενός, διαυγής, καθαρός και γυαλιστερός σαν αλουμινένια κατσαρόλα."