Μια τεράστια συζήτηση την οποία την έχουμε ανά καιρούς, πάντα έντονη κι ενίοτε όχι αναίμακτη.
Υπάρχει "καλή" και "κακή" τέχνη; Πότε είναι κάτι τέχνη και πότε σταματά να είναι τέχνη; Ερωτήματα που από την μία μπορεί να απαντηθούν αφοριστικά μέσα σε μια πρόταση ή να κοστίσουν μακρύτατες αναλύσεις στο χαρτί ή την οθόνη αν κι εγώ θα πρότεινα αμπελοφιλοσοφικές βραδιές με κρασάκι και μεζεδάκι.
Το θέμα με έχει απασχολήσει κι εμένα, καθώς το βρίσκω συχνά μπροστά μου, και προσωπικά διαπιστώνω πως είναι πολύ δύσκολο να καθοριστούν αντικειμενικά και πανανθρώπινα κριτήρια για το ποια τέχνη είναι "καλή" και ποια "κακή". Διότι τα πάντα υπάρχουν προς μία αντίληψη. Μπορεί να είναι μια γενικότερη αντίληψη αλλά ακόμα κι έτσι αυτή δεν είναι ποτέ καθολική κι ούτε είναι σταθερή. Αλλάζει από γεωγραφία σε γεωγραφία, από εποχή σε εποχή, από βίωμα σε βίωμα κι από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Έτσι μπορεί να έχουμε π.χ. τον Παπάζογλου για "καλό" και κάποιον σκυλά για "κακό" αλλά ένα δισεκατομμύριο Κινέζοι προφανώς δεν θα δουν αυτήν την διαφορά. Αλλά ακόμη και μεταξύ μας, οι Έλληνες, μάλλον δεν θα συμφωνήσουμε. Μα κι αν ακόμα συμφωνούσαμε αυτό θα ήταν τώρα. Διότι η αισθητική αλλά κι η γενικότερη αντίληψη αλλάζει. Τα ρεμπέτικα π.χ. όταν πρωτοβγήκαν η γενική αντίληψη τα είχε για παρακατιανά ενώ σήμερα είναι βαλμένα ψηλά στο μουσικό πάνθεο και μάλιστα κόντρα στον στίχο τους που μπορεί να εκφράζει μη αποδεκτό περιεχόμενο (τί καλή είναι η πρέζα και πόσο μαγκιόροι είμαστε οι λαθρεμπόροι) κτλ. κτλ.
Και ποιος ξέρει αν σε 2500 χρόνια σε κάποια αποικία του Άρη ο Μότζαρτ δεν θεωρείται ενοχλητικός. Όμως και σήμερα, πόσων τα αφτιά δεν ενοχλεί η κλασική μουσική και μαζί ο Μότζαρτ;
Προσωπικά, πιστεύω πως υπάρχει "καλή" και "κακή" τέχνη αλλά πάντα προς κάποια αντίληψη. Πράγμα που, βέβαια, δεν είναι αμελητέο. Κι η παιδεραστία ή η κλοπή κρίνονται ως κακά, και με τί βαρύτητα, κατά μία αντίληψη όμως μεταβαλλόμενη από κουλτούρα σε κουλτούρα κι από εποχή σε εποχή.
Τί είναι λοιπόν "καλή" και "κακή" τέχνη; Μάλλον αυτό που πιστεύει κάθε εποχή, κάθε γεωγραφία και κάθε άνθρωπος ξεχωριστά και έτσι εξορισμού ποτέ δεν θα συμφωνήσουμε καθολικά.
Διότι η τέχνη είναι κυρίως εμπειρία. Εάν εμένα ένα "κακό" τραγούδι έχει καταφέρει να με ξεσηκώσει, να με ταξιδέψει; Εάν έτυχε και έντυσε μια μαγική βραδιά κι έγινε μέρος της και κάθε φορά που το ακούω φέρνει έναν χαμένο μαγικό κόσμο μπροστά μου... Δεν μπορεί να είναι κακό για μένα. Πώς θα πρέπει να παραδεχτώ σαν "καλύτερη" τέχνη την τάδε συμφωνία του δείνα συνθέτη όταν εκείνη με ενοχλεί όταν την ακούω;
Το δεύτερο ερώτημα, "τί είναι τέχνη", ίσως είναι για μένα κάπως πιο εύκολο να απαντηθεί: Τα πάντα ό,τι φτιάχτηκε με επιτήδευση και σκοπό να προκαλέσει τις αισθήσεις ή την φαντασία.
Όπως καταλαβαίνει κανείς ο ορισμός αυτός είναι πολύ ανοιχτός και περιλαμβάνει ακόμα κι αυτήν την διαφιλονικούμενη τέχνη όπου κάποιος μπορεί να αραδιάσει μια κουράδα στην γωνία ώστε να σου προκαλέσει την απέχθεια. Και το "σκατά" που έγραψε στον τοίχο κάποιος πιτσιρικάς είναι με τον τρόπο του μια βρομερή κι ελάχιστη λογοτεχνία.
Μια τέχνη τεράστια που τα χωράει όλα. Και τα μεγάλα και τα μιδαμινά. Καί αυτά που μας βρομάνε κι αυτά που με γλυκαίνουν, κι αυτά που μας μοσχομυρίζουν κι αυτά που μας αλμυρίζουν και σε κανέναν δεν χρειάζεται να αρέσουν όλα ή τα μισά. Ο καθένας διαλέγει αυτό στο οποίο κάτι βρίσκει.
Βέβαια, με αυτά και με αυτά είδαν κι είδαν τα μάτια μας. Πίνακες που είναι όλοι κι όλοι ένα χρώμα λες και το έβαψε ένας μπογιατζής με μπατανόβουρτσα ή προβοκατόρικα κι αποτρόπαια εκθέματα με μόνο σκοπό να εκβιάσουν συναισθήματα απέχθειας.
Στον αντίποδα υπάρχει η κλασική θεώρηση της τέχνης όπου όλα αυτά τα... "βλαμμένα" σύγχρονα δεν είναι τέχνη κι όπου το καλό και το κακό υπάρχουν ξεκάθαρα διαχωρισμένα κι οι κριτικοί της τέχνης μπορούν να το διακρίνουν και να μας το εξηγήσουν. Το οποίο ενέχει αναπόφευκτα, βέβαια, ελιτισμό.
Αναρωτιέμαι όμως εάν δεν δίνουμε την έμφαση σε λάθος κέντρο. Διότι εάν παραδεχτούμε πως η τέχνη είναι καλή ή κακή κατά μία αντίληψη, δίχως να έχει μια πανανθρώπινη, πανσυμπαντική αποτίμηση, τότε το κέντρο βάρους μετατοπίζεται στον αποδέκτη. Η στρόγγυλη κουράδα που βρομάει σε μια γωνία της γκαλερί ναί, είναι τέχνη, εφόσον κάποιος την έβαλε εκεί με σκοπό να μας προκαλέσει, κι η σχέση σου με αυτήν, εάν π.χ. την αγόρασες και την τοποθέτησες στην γωνία του σαλονιού σου, μάλλον λέει περισσότερο κάτι για σένα.
Όμως γιατί τόση αντίδραση στην κουράδα; Βλάπτεται τάχα η υπόλοιπη τέχνη; Σήμερα τέχνη παράγεται κατά συρροή και σε μεγαποσότητες. Δεν την προλαβαίνεις όλη (και νομίζω πως αυτή είναι και μια κύρια επιφύλαξη των "ειδικών" που πια δεν προλαβαίνουν να είναι "ειδικοί" απέναντι σε μια τέχνη που τους παρακάμπτει και φτάνει απευθείας στον πολύ κόσμο, που τους έχει γραμμένους). Υπάρχει πρακτικά άπειρη τέχνη η οποία λειτουργεί συσωρευτικά. Ό,τι έχει υπάρχει έχει μείνει και ό,τι νέο συσσωρεύεται· κι εκεί είναι που δεν χωράει το μυαλό μας κι αντιδρούμε. Διότι μεγαλώσαμε έχοντας συγκεκριμένα καλούπια για την τέχνη. Μάλλον στενά καλούπια. Κι οι σημερινές δυναμικές ξεπερνούν τα καλούπια μας και το πιο ενδιαφέρον είναι πως από εδώ και πέρα αυτές οι δυναμικές μοναχά θα ενισχύονται με την τέχνη να αυξάνεται γεωμετρικά και να εξερευνεί και να καλύπτει έναν απέραντο χώρο ποσότητας, βάλτε και "ποιότητας" αν κι εγώ θα έλεγα πιο πολύ: ποικιλίας.
Έτσι θα δούμε και την κουράδα σε διάφορες παραλλαγές αλλά θα δούμε κι άλλα πράγματα εξίσου περίτεχνα με αυτά που συνηθίσαμε στην κλασική τέχνη ή και νέους συνδυασμούς που παλιότερα ήταν αδύνατοι αλλά και έξω από την φαντασία. Κι ο καθένας ας πάρει ό,τι του ταιριάζει. Γιατί να περιοριστούμε να θαυμάζουμε όλοι τους ίδιους αριστοτεχνικούς πίνακες;
Όπως και να 'χει, ένα εμπνευσμένο βιντεάκι της κλασικής θεώρησης της τέχνης είναι αυτό εδώ:
[video=youtube;lNI07egoefc]https://www.youtube.com/watch?v=lNI07egoefc[/video]
Γέλασα σε σημεία με το όμορφο χιούμορ. Ο άνθρωπος πρέπει να είναι καταπληκτικός καθηγητής.
Παρόλα αυτά νομίζω πως απλά δεν μπορούμε να χωνέψουμε ακόμα πως η τέχνη είναι άπειρη.
Επιπλέον, να προσθέσω πως πιστεύω ότι η σημερινή συγκυρία δεν αξίζει τόση έμφαση, να προβάλλεται σαν καθοριστική ή σαν ξεπεσμένη καθώς... είναι μοναχά μια στιγμή. Αύριο θα είναι ένα δισεκατομμύρια άλλα. Κι αφού ξεμπερδέψαμε από το κομμάτι τον βράχο και τον λευκό πίνακα (πια δεν θα τα ξαναδούμε εύκολα αφού θα αποτελούν... αντιγραφές
), που μάλλον έπρεπε να το κάνουμε κι αυτό, πάμε για άλλα. Αυτό είναι μέρος του μεγέθους της τέχνης: απλό απλοϊκό και περίτεχνο, τα χωράει όλα.
Αυτές τις σκέψεις σαν έναυσμα για κουβέντα που είμαι σίγουρος πως η ζεστή παρέα που έχει δημιουργηθεί στο φόρουμ δεν θα την αφήσει να παρεκτραπεί.
;)
Υπάρχει "καλή" και "κακή" τέχνη; Πότε είναι κάτι τέχνη και πότε σταματά να είναι τέχνη; Ερωτήματα που από την μία μπορεί να απαντηθούν αφοριστικά μέσα σε μια πρόταση ή να κοστίσουν μακρύτατες αναλύσεις στο χαρτί ή την οθόνη αν κι εγώ θα πρότεινα αμπελοφιλοσοφικές βραδιές με κρασάκι και μεζεδάκι.
Το θέμα με έχει απασχολήσει κι εμένα, καθώς το βρίσκω συχνά μπροστά μου, και προσωπικά διαπιστώνω πως είναι πολύ δύσκολο να καθοριστούν αντικειμενικά και πανανθρώπινα κριτήρια για το ποια τέχνη είναι "καλή" και ποια "κακή". Διότι τα πάντα υπάρχουν προς μία αντίληψη. Μπορεί να είναι μια γενικότερη αντίληψη αλλά ακόμα κι έτσι αυτή δεν είναι ποτέ καθολική κι ούτε είναι σταθερή. Αλλάζει από γεωγραφία σε γεωγραφία, από εποχή σε εποχή, από βίωμα σε βίωμα κι από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Έτσι μπορεί να έχουμε π.χ. τον Παπάζογλου για "καλό" και κάποιον σκυλά για "κακό" αλλά ένα δισεκατομμύριο Κινέζοι προφανώς δεν θα δουν αυτήν την διαφορά. Αλλά ακόμη και μεταξύ μας, οι Έλληνες, μάλλον δεν θα συμφωνήσουμε. Μα κι αν ακόμα συμφωνούσαμε αυτό θα ήταν τώρα. Διότι η αισθητική αλλά κι η γενικότερη αντίληψη αλλάζει. Τα ρεμπέτικα π.χ. όταν πρωτοβγήκαν η γενική αντίληψη τα είχε για παρακατιανά ενώ σήμερα είναι βαλμένα ψηλά στο μουσικό πάνθεο και μάλιστα κόντρα στον στίχο τους που μπορεί να εκφράζει μη αποδεκτό περιεχόμενο (τί καλή είναι η πρέζα και πόσο μαγκιόροι είμαστε οι λαθρεμπόροι) κτλ. κτλ.
Και ποιος ξέρει αν σε 2500 χρόνια σε κάποια αποικία του Άρη ο Μότζαρτ δεν θεωρείται ενοχλητικός. Όμως και σήμερα, πόσων τα αφτιά δεν ενοχλεί η κλασική μουσική και μαζί ο Μότζαρτ;
Προσωπικά, πιστεύω πως υπάρχει "καλή" και "κακή" τέχνη αλλά πάντα προς κάποια αντίληψη. Πράγμα που, βέβαια, δεν είναι αμελητέο. Κι η παιδεραστία ή η κλοπή κρίνονται ως κακά, και με τί βαρύτητα, κατά μία αντίληψη όμως μεταβαλλόμενη από κουλτούρα σε κουλτούρα κι από εποχή σε εποχή.
Τί είναι λοιπόν "καλή" και "κακή" τέχνη; Μάλλον αυτό που πιστεύει κάθε εποχή, κάθε γεωγραφία και κάθε άνθρωπος ξεχωριστά και έτσι εξορισμού ποτέ δεν θα συμφωνήσουμε καθολικά.
Διότι η τέχνη είναι κυρίως εμπειρία. Εάν εμένα ένα "κακό" τραγούδι έχει καταφέρει να με ξεσηκώσει, να με ταξιδέψει; Εάν έτυχε και έντυσε μια μαγική βραδιά κι έγινε μέρος της και κάθε φορά που το ακούω φέρνει έναν χαμένο μαγικό κόσμο μπροστά μου... Δεν μπορεί να είναι κακό για μένα. Πώς θα πρέπει να παραδεχτώ σαν "καλύτερη" τέχνη την τάδε συμφωνία του δείνα συνθέτη όταν εκείνη με ενοχλεί όταν την ακούω;
Το δεύτερο ερώτημα, "τί είναι τέχνη", ίσως είναι για μένα κάπως πιο εύκολο να απαντηθεί: Τα πάντα ό,τι φτιάχτηκε με επιτήδευση και σκοπό να προκαλέσει τις αισθήσεις ή την φαντασία.
Όπως καταλαβαίνει κανείς ο ορισμός αυτός είναι πολύ ανοιχτός και περιλαμβάνει ακόμα κι αυτήν την διαφιλονικούμενη τέχνη όπου κάποιος μπορεί να αραδιάσει μια κουράδα στην γωνία ώστε να σου προκαλέσει την απέχθεια. Και το "σκατά" που έγραψε στον τοίχο κάποιος πιτσιρικάς είναι με τον τρόπο του μια βρομερή κι ελάχιστη λογοτεχνία.
Μια τέχνη τεράστια που τα χωράει όλα. Και τα μεγάλα και τα μιδαμινά. Καί αυτά που μας βρομάνε κι αυτά που με γλυκαίνουν, κι αυτά που μας μοσχομυρίζουν κι αυτά που μας αλμυρίζουν και σε κανέναν δεν χρειάζεται να αρέσουν όλα ή τα μισά. Ο καθένας διαλέγει αυτό στο οποίο κάτι βρίσκει.
Βέβαια, με αυτά και με αυτά είδαν κι είδαν τα μάτια μας. Πίνακες που είναι όλοι κι όλοι ένα χρώμα λες και το έβαψε ένας μπογιατζής με μπατανόβουρτσα ή προβοκατόρικα κι αποτρόπαια εκθέματα με μόνο σκοπό να εκβιάσουν συναισθήματα απέχθειας.
Στον αντίποδα υπάρχει η κλασική θεώρηση της τέχνης όπου όλα αυτά τα... "βλαμμένα" σύγχρονα δεν είναι τέχνη κι όπου το καλό και το κακό υπάρχουν ξεκάθαρα διαχωρισμένα κι οι κριτικοί της τέχνης μπορούν να το διακρίνουν και να μας το εξηγήσουν. Το οποίο ενέχει αναπόφευκτα, βέβαια, ελιτισμό.
Αναρωτιέμαι όμως εάν δεν δίνουμε την έμφαση σε λάθος κέντρο. Διότι εάν παραδεχτούμε πως η τέχνη είναι καλή ή κακή κατά μία αντίληψη, δίχως να έχει μια πανανθρώπινη, πανσυμπαντική αποτίμηση, τότε το κέντρο βάρους μετατοπίζεται στον αποδέκτη. Η στρόγγυλη κουράδα που βρομάει σε μια γωνία της γκαλερί ναί, είναι τέχνη, εφόσον κάποιος την έβαλε εκεί με σκοπό να μας προκαλέσει, κι η σχέση σου με αυτήν, εάν π.χ. την αγόρασες και την τοποθέτησες στην γωνία του σαλονιού σου, μάλλον λέει περισσότερο κάτι για σένα.
Όμως γιατί τόση αντίδραση στην κουράδα; Βλάπτεται τάχα η υπόλοιπη τέχνη; Σήμερα τέχνη παράγεται κατά συρροή και σε μεγαποσότητες. Δεν την προλαβαίνεις όλη (και νομίζω πως αυτή είναι και μια κύρια επιφύλαξη των "ειδικών" που πια δεν προλαβαίνουν να είναι "ειδικοί" απέναντι σε μια τέχνη που τους παρακάμπτει και φτάνει απευθείας στον πολύ κόσμο, που τους έχει γραμμένους). Υπάρχει πρακτικά άπειρη τέχνη η οποία λειτουργεί συσωρευτικά. Ό,τι έχει υπάρχει έχει μείνει και ό,τι νέο συσσωρεύεται· κι εκεί είναι που δεν χωράει το μυαλό μας κι αντιδρούμε. Διότι μεγαλώσαμε έχοντας συγκεκριμένα καλούπια για την τέχνη. Μάλλον στενά καλούπια. Κι οι σημερινές δυναμικές ξεπερνούν τα καλούπια μας και το πιο ενδιαφέρον είναι πως από εδώ και πέρα αυτές οι δυναμικές μοναχά θα ενισχύονται με την τέχνη να αυξάνεται γεωμετρικά και να εξερευνεί και να καλύπτει έναν απέραντο χώρο ποσότητας, βάλτε και "ποιότητας" αν κι εγώ θα έλεγα πιο πολύ: ποικιλίας.
Έτσι θα δούμε και την κουράδα σε διάφορες παραλλαγές αλλά θα δούμε κι άλλα πράγματα εξίσου περίτεχνα με αυτά που συνηθίσαμε στην κλασική τέχνη ή και νέους συνδυασμούς που παλιότερα ήταν αδύνατοι αλλά και έξω από την φαντασία. Κι ο καθένας ας πάρει ό,τι του ταιριάζει. Γιατί να περιοριστούμε να θαυμάζουμε όλοι τους ίδιους αριστοτεχνικούς πίνακες;
Όπως και να 'χει, ένα εμπνευσμένο βιντεάκι της κλασικής θεώρησης της τέχνης είναι αυτό εδώ:
[video=youtube;lNI07egoefc]https://www.youtube.com/watch?v=lNI07egoefc[/video]
Γέλασα σε σημεία με το όμορφο χιούμορ. Ο άνθρωπος πρέπει να είναι καταπληκτικός καθηγητής.
Παρόλα αυτά νομίζω πως απλά δεν μπορούμε να χωνέψουμε ακόμα πως η τέχνη είναι άπειρη.
Επιπλέον, να προσθέσω πως πιστεύω ότι η σημερινή συγκυρία δεν αξίζει τόση έμφαση, να προβάλλεται σαν καθοριστική ή σαν ξεπεσμένη καθώς... είναι μοναχά μια στιγμή. Αύριο θα είναι ένα δισεκατομμύρια άλλα. Κι αφού ξεμπερδέψαμε από το κομμάτι τον βράχο και τον λευκό πίνακα (πια δεν θα τα ξαναδούμε εύκολα αφού θα αποτελούν... αντιγραφές
), που μάλλον έπρεπε να το κάνουμε κι αυτό, πάμε για άλλα. Αυτό είναι μέρος του μεγέθους της τέχνης: απλό απλοϊκό και περίτεχνο, τα χωράει όλα.Αυτές τις σκέψεις σαν έναυσμα για κουβέντα που είμαι σίγουρος πως η ζεστή παρέα που έχει δημιουργηθεί στο φόρουμ δεν θα την αφήσει να παρεκτραπεί.
;)
Μετά από 200 χρόνια θα θεωρείται σίγουρα κλασικό...
